Een zeldzame zeeslag

In januari 1795 gebeurt er voor de kust van Texel iets heel bijzonders. Iets wat in de militaire geschiedenis als volstrekt uniek wordt beschouwd. Het Franse leger is op dat moment bezig met het veroveren van Nederland, kort hierna wordt de Bataafse Republiek gesticht. Het kraakt dat het vriest in de extreem koude winter. Zo koud is het, dat zelfs de Zuiderzee is bevroren. Als de Franse generaal dat hoort stuurt hij onmiddelijk troepen naar Den Helder, waar de Nederlandse vloot voor de kust ligt. Daar aangekomen draagt generaal Jan Willem de Winter zijn Franse troepen op om de paardenhoeven met lappen te omwikkelen om het geluid te dempen. Zachtjes sluipen ze over het ijs naar de Nederlandse schepen. Daar aangekomen weten ze zonder slag of stoot de vloot te veroveren. Veertien oorlogsschepen en honderden kanonnen maken de Fransen buit. Het is voor zover bekend de enige keer dat een vloot wordt veroverd door cavalerie.

Wonderlijke Sommeltjes

Texel is onlosmakelijk verbonden met de aardmannetjes die er volgens de legenden wonen. Generaties lang worden op het eiland verhalen verteld over de wonderlijke Sommeltjes. Het verhaal gaat ongeveer zo:

Als de maan schijnt en de Texelaren slapen, dan worden de Sommeltjes wakker. De verdwaalde feestganger die na een lange avond huiswaarts keert kan dan de aardmannetjes zien dansen in het maanlicht. Het zijn vriendelijke wezentjes, wellicht helpen ze je wel met een klusje. Maar als het brons al te mooi schittert hoef je de ketel niet terug te verwachten. Overdag zie je ze niet, want als ze worden geraakt door een zonnestraal veranderen ze onmiddelijk in steen. Ze komen oorspronkelijk van de Sommeltjesheuvel, een oude grafheuvel die in de achttiende eeuw werd afgegraven. Voor die tijd spookte het om en nabij de vreemde heuvel, waar het verhaal van de Sommeltjes, of geesten, werd geboren. Na het afgraven van de ronde heuvel is er nog maar weinig van de Sommeltjes vernomen. Op Wieringen zijn er vergelijkbare mannetjes, de Sammeltjes. Dat komt waarschijnlijk doordat Wieringen en Texel lang geleden aan elkaar vast zaten. De oorsprong van het verhaal is niet bekend, maar het is ongetwijfeld heel oud.

Van vasteland tot eilandstad

Heel lang geleden heet het gebied wat nu Texel is nog Texla, wat gewoon met een ‘x’ werd uitgesproken. Tot de twaalfde eeuw is Texla nog geen eiland maar zit het vast aan Noord-Holland. Het IJsselmeer was toen veel kleiner en werd het Flevomeer genoemd. Als de Friezen het Noord-Hollandse moeras gaan ontginnen komt het land een stuk lager te liggen. Hierdoor wordt het Flevomeer, dat nu het Almere gaat heten, groter en krijgt het een verbinding met de Noordzee. De vaargeul die het Almere met de Noordzee verbindt is tussen Texel en Wieringen. In het jaar 1170 vindt er een grote ramp plaats: de Allerheiligenvloed. Tijdens deze overstroming lopen grote delen van Noord-Holland onder water. Hierdoor raken Texel en Wieringen los van het vasteland. Het Almere krijgt een grotere verbinding met de zee en verandert langzaam van een meer met zoet water naar een echte zee: de Zuiderzee.

Omdat Texel los raakt van het vasteland ontstaat er een eigenzinnig eilandcultuurtje. De Friezen die er wonen zijn erg gesteld op hun onafhankelijkheid, maar in de dertiende eeuw worden ze onderworpen door de Hollandse graaf Floris V. De eilandbewoners laten het er niet bij zitten en blijven vechten voor meer onafhankelijkheid. In 1415 krijgen ze hun zin: het hele eiland krijgt stadsrechten. Met de nieuw verworven stadsrechten kregen de Texelaren een grote mate van zelfstandigheid. Als gevolg hiervan is Texel tot op de dag van vandaag de grootste stad van Nederland. Wat betreft oppervlakte natuurlijk, qua inwoners is het gelukkig niet zo druk op het eiland.

Ouwe Sunderklaas

Een week nadat in de rest van Nederland de pepernoten uit de schappen zijn verdwenen en de pakjesboot weer in Spanje is teruggekeerd wordt op Texel het feest ‘Ouwe Sunderklaas’ gevierd. Op die dag, 12 december, gaan Texelaren onherkenbaar verkleed de straat op om mensen in de maling te nemen. Ook wordt tijdens deze ‘speule’ het nieuws van het afgelopen jaar op de hak genomen. Na de verkleedpartij vloeit de drank rijkelijk. En als het bier niet op komt, gebeurt dat de volgende dag wel tijdens het ‘naklazen’. Behalve de naam heeft het feest niets te maken met het Sinterklaas van het vasteland. Sinterklaas wordt op 5 december ook gewoon gevierd op het eiland. Die traditie kwam halverwege de vorige eeuw overwaaien vanaf het vasteland en verdreef toen het Texelse feest van ‘Nieuwe Sunderklaas’, dat in tegenstelling tot ‘Ouwe Sunderklaas’ vooral een kinderfeest was. Dat ‘Ouwe Sunderklaas’ niet bedoeld is voor kinderen blijkt wel uit de oudst bekende vermelding van het feest door een ontstemde burgemeester Reinbach in 1816:

“Zedert enige jaren opgemerkt (…) het allesints strafwaardig en ongeoorloofde gebruik, het welk onder de aankomende en ook volwassene Jongelieden plaats heeft, van zig op het zogenaamde St. Nicolaasfeest in allerhande vreemde kleederen, zelfs die de Gedaante van Beesten hebben, te vermommen, en Zodanig toe te takelen, dat zij geheel onkenbaar zijn, en als dan onder dat masker Zig veroorloven, niet alleen aan de Huizen der Ingezetenen aan te kloppen, de Inwooners te verontrusten en de aldaar zijnde Jonge kinderen Schrik in te boesemen, maar ook zelfs de voorbijgangers op publieke Straten te mollesteren en voorts Twist en Tweedragt te verwekken.” (Bron: Rob van Ginkel, Groen-Zwart, Texels in het hart.)

Het laatste slagveld van de Tweede Wereldoorlog

De Tweede Wereldoorlog gaat grootendeels aan Texel voorbij, totdat op 6 april 1945 alles verandert. Een groep van achthonderd Georgische krijgsgevangenen, die kort daarvoor op Texel was gestationeerd, komt in opstand tegen de Duitsers. In het holst van de nacht worden 450 Duitse militairen vermoord, zonder dat er een schot wordt gelost. In de weken die hierop volgen is Texel het toneel van een chaotische en bloedige opstand. De Duitsers willen koste wat het kost wraak, ondanks de op hande zijnde nederlaag van Duitsland. Terwijl het in Den Burg granaten regent komt er een veerboot aan met zeshonderd zwaar bewapende Duitse soldaten. De Georgiërs moeten steeds meer terrein prijsgeven, totdat het hele eiland weer in Duitse handen is. Enkele honderden Georgiërs verstoppen zich, vaak met hulp van de lokale bevolking. Nog weken lang wordt er gevochten, zelfs nadat op 5 mei de officiële vrede is getekend. Pas op 20 mei wordt Texel bevrijd door Canadese militairen. In de rest van Europa is de oorlog dan al lang voorbij. Het kleine eiland is het laatste slagveld van de Tweede Wereldoorlog. In de opstand, die later bekend werd als de ‘Russenoorlog’, sneuvelen honderden Duitsers, Georgiërs en Texelaren.

Auteur: Machiel Spruijt

Publicatiedatum: 03/05/2016