Herbestemming monumentale Zaandijkerkerk bekroond

Negen initiatiefnemers van herbestemde kerken of kapellen met monumentenstatus mochten zaterdag 16 november de Pieter van Vollenhovenprijs in ontvangst nemen. Onder de winnaars bevindt zich de Zaandijkerkerk te Zaandijk, die een wel heel bijzondere bestemming heeft gekregen.

3 min

De Pieter van Vollenhovenprijs wordt jaarlijks uitgereikt aan een particulier of organisatie die zich heeft ingezet voor het behoud van een monument door middel van herbestemming. De prijs draagt de naam van prof. mr. Pieter van Vollenhoven, die jarenlang voorzitter van het Nationaal Restauratiefonds geweest is. Tijdens zijn voorzitterschap ondersteunde hij initiatiefnemers die zich inspanden voor het behoud van monumenten. Bij zijn afscheid in 2013 is de prijs in het leven geroepen.

De afgelopen jaren werd er telkens één winnaar gekozen, die het prijzengeld van €10.000 ontving. Dit jaar bleek de keuze echter moeilijker dan gedacht, mede door het thema: religieus erfgoed. Het herbestemmen van kerken en kapellen is zodanig ingewikkeld, dat de jury in 2019 maar liefst negen winnaars gekozen heeft. Het bedrag is onder de winnaars verdeeld. Van Vollenhoven: “Het zijn allemaal voorbeelden van geslaagde herbestemmingen van religieus erfgoed. Kerken of kapellen, die door het doorzettingsvermogen van deze initiatiefnemers behouden blijven. Daarvoor heb ik grote waardering”.

De uitreiking van de Pieter van Vollenhovenprijs, 2019. Foto: Joost Enkelaar Fotografie.

Zaandijkerkerk wordt monument

Tot de winnaars van 2019 behoren onder meer de Lutherse kerk in Arnhem en het neogotische kerkje van Laag-Keppel, de eerste herbestemd tot hotel-restaurant, de laatste tot galerie en kunstuitleen. Noord-Holland kent één winnaar: de Zaandijkerkerk, gelegen aan de Lagedijk 79 te Zaandijk. De kerk stamt uit eind negentiende eeuw, toen hij gebouwd werd als vervanging van een door brand verwoeste zeventiende-eeuwse kerk op dezelfde locatie. Na de Tweede Wereldoorlog liep het ledental echter flink terug. De Zaandijkerkerk raakte in verval en kwam in 1971 leeg te staan.

Door de jaren heen heeft de kerk verschillende functies gehad, van poptempel tot speelgrond voor lasergames. In 1993 kwam de kerk voor een tweede keer leeg te staan, wat het gebouw geen goed deed. Maar er was hoop: dankzij de Vereniging Zaans Erfgoed en het Cuypersgenootschap kwam de Zaandijkerkerk in 2009 op de gemeentelijke monumentenlijst te staan. De sloop was afgewend en Stadsherstel benaderde Nunc architecten om een nieuw ontwerp te maken. Dat bleek hard nodig: het dak lekte, de verf was afgebladderd, de oude ramen lagen eruit en een metershoge steiger was het enige dat het dak nog van instorten weerhield.

Na de brand van de Zaandijkerkerk, 1878. Collectie Provinciale Atlas, Noord-Hollands Archief.

Wonen en zorgen

In de kerk zijn negen appartementen gerealiseerd en in de consistorie nog eens twee. Elke woning is uniek. Bij het verbouwen is getracht zoveel mogelijk elementen van de oude kerk zichtbaar te houden. De gerestaureerde wanden en dakspanten zijn daarom vrij gehouden, in de plafonds is nog goed de enorme hoogte van het gebouw te zien. De appartementen hebben nieuwe ramen gekregen, maar deze zijn achter de oorspronkelijke raamopeningen geplaatst.

De woningen worden gehuurd door De Heeren van Zorg, die woonruimtes verzorgen voor mensen met een autistische stoornis. In de toren is een permanente expositie over de kerk ingericht, een samenwerking van Stadsherstel met de historische vereniging Koog-Zaandijk. Ook is de klok in de toren voorzien van een gerestaureerd uurwerk. Hiermee gaat de Zaandijkerkerk een derde leven tegemoet.