4 min
Door de ontkerkelijking vanaf de jaren zestig zijn steeds meer kerkgebouwen leeg komen te staan. Geloofsgemeenschappen krimpen en veranderen, de behoefte aan andere functies groeit. Sommige kerken worden afgebroken, andere krijgen naast hun religieuze functie een aanvullende rol. Enkele worden compleet herbestemd, bijvoorbeeld tot speeltuin, woning of cultureel centrum. In Noord-Holland vindt je het allemaal. Zo blijven religieuze monumenten behouden en levend.
Gevel van De Groene Zwaan. Via De Groene Zwaan.
De Groene Zwaan
Eén zo’n plek is De Groene Zwaan in De Rijp. Voorbijgangers van het opvallende witte pand aan de Rechtestraat zullen niet snel vermoeden dat hier zowel kerkdiensten als kermisfeesten hebben plaatsgevonden. Het gebouw is omstreeks 1625 gebouwd, tijdens de bloeiperiode van de handel met het Oostzeegebied. Aanvankelijk was het geen kerk, dat werd het pas in 1788 op verzoek van de Lutherse gemeenschap van De Rijp. Zij lieten de gevel verbouwen, zodat het er ook echt uitzag als een kerk, met torentjes en al. Een tweede vernieuwing volgde halverwege de negentiende eeuw.
Ook in De Rijp liep het aantal kerkgangers na de Tweede Wereldoorlog terug. Om dreigend verval en sloop te voorkomen, werd de Lutherse Kerk in 1969 overgedaan aan Stichting De Groene Zwaan. Tientallen dorpsgenoten sloegen de handen ineen en een jaar later was de restauratie voltooid. Vanaf dat moment was De Groene Zwaan een multifunctioneel centrum voor onder meer concerten, cursussen en tentoonstellingen. Maar het gebouw bleef ook bruikbaar voor kerkdiensten: de preekstoel en het predikantenbord werden behouden. In 1970 werd de eerste kermis in De Groene Zwaan gevierd. De kerk groeide uit tot een geliefde plek voor jongeren uit de buurt.
In 2018 is De Groene Zwaan volledig gerestaureerd. De technische en esthetische verbeteringen aan het gebouw zorgen ervoor dat de Lutherse Kerk weer klaar is voor de komende jaren. Dankzij deze aanpassingen kan De Groene Zwaan als sociale ontmoetingsplek blijven fungeren voor de inwoners van Graft-De Rijp en omgeving.
Podium met preekstoel in De Groene Zwaan. Via De Groene Zwaan.
Dorpshuis Zuidermeer
Een soortgelijke historie zien we terug in Zuidermeer, waar de parochiekerk naast zijn religieuze taak ook de functie van dorpshuis heeft gekregen. De kerk met zusterhuis en pastorie, een initiatief van de parochie Onze Lieve Vrouwe van Lourdes, stamt uit 1936. Het was en is al jarenlang een verbindende schakel voor de verschillende buurtschappen van Zuidermeer. Tijdens de bouw was men optimistisch over de toekomst: in het formaat van de kerk werd rekening gehouden met de groei van het aantal parochianen.
Eind twintigste eeuw was de geloofsgemeenschap echter zodanig geslonken, dat het enorme kerkgebouw te groot en te duur in onderhoud werd. Verkleinen of herbestemmen was het credo. Dus kwamen in 2008 zeven partijen tot een samenwerking: het Bisdom Haarlem, het parochiebestuur, de Provincie Noord-Holland, de Gemeente Koggenland, de Stichting Bejaardenzorg Zuidermeer, Woningbouwvereniging Intermaris Hoeksteen en de inmiddels opgerichte Stichting Dorpshuis Zuidermeer.
Voor- en achterzijde van Dorpshuis Zuidermeer. Via Stichting Dorpshuis Zuidermeer.
In het hoofdgebouw werd een dorpshuis gerealiseerd, waar tot op de dag van vandaag allerlei sociale en sportieve activiteiten worden georganiseerd. Een deel van het complex (de sacristie) bleef echter als kerk in gebruik voor de bestaande geloofsgemeenschap. Het intieme gebouw biedt plaats aan zo’n 50 parochianen. Twee bouwkavels naast de kerk werden verkocht en de pastorie kreeg in 2012 de functie van woning. Aan de voorzijde van de kerk werd niets veranderd, waardoor het historische dorpsgezicht behouden bleef. Niet voor niets ontving Dorpshuis Zuidermeer in het monumentenjaar 2008 de eerste prijs voor ‘Behoud van Religieus Erfgoed voor toekomstige generaties’, een landelijke wedstrijd uitgeschreven door het VSBfonds.
Een concert van BZN in Dorpshuis Zuidermeer, 2016. Via Stichting Dorpshuis Zuidermeer.
Toekomstvisie
De Groene Zwaan en dorpshuis Zuidermeer zijn beide onderdeel van de huidige foto-opdracht van de Provinciale Atlas Noord-Holland. Sinds 1991 wordt de opdracht jaarlijks verstrekt om een visuele bijdrage te leveren aan de geschiedschrijving van Noord-Holland. Dit jaar is het de beurt aan fotograaf Lars van den Brink. Zijn foto’s zullen onderdeel gaan uitmaken van de Provinciale Atlas, de historische beeldcollectie van de provincie Noord-Holland. Deze beeldcollectie, die in beheer is bij het Noord-Hollands Archief, is gratis toegankelijk en voor iedereen beschikbaar.
De foto’s van De Groene Zwaan en dorpshuis Zuidermeer zullen op donderdag 12 september voor het eerst vertoond worden tijdens het Toekomst Religieus Erfgoed Symposium Noord-Holland. Op dit symposium gaan overheden, eigenaren en vertegenwoordigers van erfgoed- en maatschappelijke organisaties met elkaar in gesprek over de toekomst van ons religieus erfgoed. Want er zijn veel vragen, maar gelukkig ook veel ideeën over de toekomst van kerken, moskeeën en synagogen. Het symposium wordt georganiseerd door de Provincie Noord-Holland, Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed.
De Cultuurkoepel Heiloo, zelf een herbestemde kerk, waar het symposium zal plaatsvinden. Via Cultuurkoepel Heiloo.
Tekst: Sarah Remmerts de Vries
Bronnen:
Publicatiedatum: 26/08/2019
Vul deze informatie aan of geef een reactie.