3 min

De fabriek in 1984. Bron: Regionaal Archief Alkmaar.

Introductie chips

Chips waren al veel langer bekend in Engeland en de Verenigde Staten. Door de geallieerde troepen werd de snack rond het einde van de Tweede Wereldoorlog geïntroduceerd op het Europese vasteland. In de jaren vijftig werd vanuit Langedijk samenwerking gezocht met Frank Smith, een chipsproducent uit Engeland. Deze Engelse ondernemer had op dat moment al 15 fabrieken in Engeland en 2 in Australië.

Moeilijke naam

In 1958 ontstond uit deze samenwerking in Broek op Langedijk de onderneming ‘Smith Potato Crisps’. ‘Crisps’ is de Engelse benaming van het zoute aardappelsnackje. De aardappeltelers creëerden hiermee een groeiende vraag naar hun product. Een belangrijk voordeel was dat de Langedijker aardappels ter plaatse verwerkt konden worden. De naam van het bedrijf was echter moeilijk uit te spreken. Daarnaast bleek de term ‘Crisps’ verwarrend te zijn. Reden genoeg om de naam te veranderen in ‘Smith Chips’, wat ook beter aansloot bij de meer gangbare Amerikaanse benaming, ‘Chips’.

Een werknemer houdt in 1978 het productieproces van de chips in de gaten. Bron: Regionaal Archief Alkmaar.

Groei

De fabriek groeide in de loop der jaren uit tot de grootste in zijn soort in Europa. De groei van de productie was dan ook imposant. In 1988 werden per minuut 120 kilo aardappelen gebakken. Zeker 18 vrachtwagens reden af en aan om alle consumenten in Nederland, België, Frankrijk en Duitsland van chips te voorzien. Ook de werkgelegenheid van het bedrijf groeide. Veel mensen uit Langedijk en wijde omgeving hebben bij de fabriek gewerkt. In 1958 werd gestart met een productieteam van 30 mannen en vrouwen. Al spoedig nam dit aantal toe. In 1969 werkten er al 500 mensen in de fabriek, waarvan 400 Langedijkers en in 1983 was het personeelsbestand gegroeid tot maar liefst 700 medewerkers. Op vrijdagmiddag kregen de medewerkers tot groot genoegen gratis een chipszak mee naar huis.

Stankoverlast

Aan de groei van het bedrijf zat ook een keerzijde. Eind jaren zestig en begin jaren zeventig liepen de klachten van omwonenden over stankoverlast op. Niet alleen de baklucht werd als storend ervaren, vooral ook de stank die het afvalwater van de fabriek veroorzaakte. Tot aan de aanleg en aansluiting van riolering in Langedijk werd het afvalwater namelijk direct geloosd in het Zuiderdel. Een grote berg rottend aardappelafval droeg ook bij aan de stank. Om de overlast van baklucht te verminderen werd een schoorsteen geplaatst die nog steeds de fabriek markeert. Daarnaast nam het bedrijf maatregelen ter bestrijding van de stank van het afvalwater. De fabriek vond wel dat de Langedijkers daar zelf ook een behoorlijke bijdrage aan leverden door rottende uien en kolen in het water te laten drijven.

Een deel van het productieproces in de fabriek in Broek op Langedijk. Bron: Regionaal Archief Alkmaar.

Lay’s Chips

Tot 1997 werd een groot deel van de aardappels aangeleverd vanuit Langedijk door Agrico, het bedrijf dat voortkwam uit het eerdere samenwerkingsverband van de aardappeltelers; de oorspronkelijke partner NV Koelhuis Zuiderdel. Tegenwoordig worden de aardappels van elders aangevoerd. Het bedrijf is sinds het einde van de jaren zestig in Amerikaanse handen en maakt de laatste jaren onderdeel uit van de ‘Frito Lay Company’, dat weer onderdeel is van moederconcern ‘Pepsico’. In Nederland en België zijn de chips nog lange tijd onder de naam Smiths verkocht maar in januari 2001 werd besloten om ook in deze landen de merknaam aan te laten sluiten op de internationale naam ‘Lay’s Chips’. De naam Smiths wordt overigens nog wel gebruikt bij andere producten van het bedrijf en heeft daarmee in 2008 haar 50ste verjaardag gehaald.

Auteur: Maarten Schenk

Publicatiedatum: 22/08/2011