3 min

De paus is tegenwoordig het staatshoofd van de kleinste onafhankelijke staat ter wereld: het Vaticaan. Dit gebied was echter tot halverwege de 19e eeuw veel groter. De paus bezat eeuwenlang een wereldlijke macht waar andere staatshoofden rekening mee moesten houden. Italië was lange tijd een lappendeken van kleine staatjes. Maar na de oorlogen met Napoleon waaide er een nationalistische wind door Europa. Liberale Italianen wilden een verenigd Italië, waarin kerk en overheid gescheiden waren. En bij dat Italië hoorde het pauselijke gebied. Onder Giuseppe Garibaldi veroverden ze steeds meer terrein. De toenmalige paus Pius IX (1792-1878) voelde de hete adem van de Garibaldisten, maar had geen leger om zich te verdedigen. Hij doet een oproep.

Kaart van Italië in 1870. Collectie Nederlands Zouavenmuseum.

De Zouaven

Wanneer de paus oproept zijn grondgebied te verdedigen, melden ongehuwde jonge mannen uit heel Europa zich aan bij een gecombineerde strijdkracht. Onder leiding van de Fransen noemen en kleden zij zich naar voorbeeld van de zouaven, een Frans-Algerijnse legereenheid die bekend staat om haar dapperheid. Eén derde van deze trouwe katholieken komt uit Nederland. Ze verzamelen zich in Amsterdam, waarbij de Amsterdamse pater Cornelis de Kruyf het initiatief neemt. Daar krijgen ze een keuring, waarna ze zich in Oudenbosch in het overwegend katholieke Noord-Brabant verzamelen. Vanuit daar nemen ze de trein naar Marseille en vervolgens maken ze de oversteek naar Rome. Waarom besluiten rond de drieduizend Nederlandse jongemannen te vechten voor een vreemd land?

Initiatiefnemer pater De Kruyf uit Amsterdam. Collectie Nederlands Zouavenmuseum.

Katholieken achtergesteld

Na de Reformatie is Nederland niet meer hetzelfde. De protestanten hebben de strijd tegen de katholieke Spanjaarden aangevoerd. Daarom wordt de protestantse geschiedenis voorgetrokken en de katholieke cultuur wordt onderdrukt. Vooral Noord-Brabant en Limburg, overwegend katholieke provincies, worden achtergesteld. Toch zijn er ook nog katholieke enclaves in de andere provincies. De Nederlandse katholieken voelen zich vaak tweederangs burgers. Ook komt er in de 19e eeuw een katholieke stroming op die het gezag van de paus boven die van de eigen nationale staat stelt. De katholieken trekken zich steeds meer terug in hun eigen gemeenschappen. De protestanten zien dat met lede ogen aan. Gestimuleerd door de eigen gemeenschap en verguisd door de rest van het land zien de mannen het wel voor zich: vechten voor een nobel doel!

Zouaven verzameld op het Sint Pietersplein in Rome voor de pauselijke zegen op 25 april 1870. Foto: Wikimedia.

De reus uit Lutjebroek

Zo vertrekt ook Pieter Janszoon Jong uit Lutjebroek richting Rome. Ook Lutjebroek is dan zo’n katholieke enclave tussen de protestantse gemeentes. De boomlange Jong maakt indruk tussen de Pauselijke Zouaven en wordt al snel ‘de reus uit Lutjebroek’ genoemd. Hij wordt een legende. In de slag bij Monte Libretti op 13 oktober 1867 neemt Pieter Janszoon Jong het op tegen de legers van de legendarische Giuseppe Garibaldi. Maar dan is zijn munitie op. Jong vecht echter door met de kolf van zijn geweer. Zo doodt hij nog veertien (!) Italianen. Hij sneuvelt in de strijd.

Portret van Pieter Janszoon Jong als pauselijk zouaaf, gravure van Petrus Johannes Arendzen, ca. 1860 – ca. 1870, Beeld: Rijksmuseum.

Van een koude kermis thuiskomen

In 1870 trekt de grote bondgenoot Frankrijk haar legers terug vanwege de oorlog met Pruisen. Zonder de Fransen hebben de Zouaven weinig kans. Op 20 september 1870 valt Rome en is de Italiaanse eenwording nabij. Ongeveer vijf procent van de Nederlandse Zouaven is tijdens de strijd in Italian om het leven gekomen. Bij terugkomst in Nederland wacht de overgebleven Zoaven een koud ontvangst: hun staatsburgerschap is afgenomen. De Nederlandse regering oordeelt namelijk dat zij in vreemde krijgsdienst zijn getreden. Voor de katholieke gemeenschap blijven zij echter helden. In Lutjebroek wordt een herinneringsmonument opgericht bij de Sint Nicolaaskerk. Maar bovenal herinnert de lokale voetbalclub nog aan de reus van Lutjebroek; P.J. Jong, gesneuveld voor de paus.

Monument van Pieter Janszoon Jong in Lutjebroek, beeld: Wikimedia.

Beeld bovenaan: Collectie Nederlands Zouavenmuseum (Oudenbosch, Noord-Brabant).

Publicatiedatum: 16/02/2018