4 min

Het verhaal gaat dat de eerste besmettingen in het voorjaar van 1918 op de Amerikaanse legerbasis Camp Funston ontstonden. Op 4 maart meldde het eerste slachtoffer zich ziek. Een kok van het leger had last van griepachtige verschijnselen: koorts, hoofdpijn en een pijnlijke keel. Diezelfde dag nog meldden steeds meer soldaten zich met dezelfde klachten.

Deze soldaten, veelal plattelandsjongens, werden in het legerkamp getraind voor de oorlog die zich destijds in Europa afspeelde. De Eerste Wereldoorlog was begonnen als een snelle oorlog tussen de Centralen (o.a. Duitsland en Oostenrijk-Hongarije) en de Geallieerden (o.a. Rusland, Verenigd Koninkrijk en de VS), maar gestrand in de loopgraven van België en Frankrijk. Amerikaanse militairen brachten de ziekte hier naartoe. Met zoveel opeengepakte soldaten in een kleine, onhygiënische ruimte kon de griep snel om zich heen slaan.

Noodhospitaal ingericht voor de slachtoffers van de Spaanse Griep op de Amerikaanse legerbasis Camp Funston bij Fort Riley, Kansas, 1918. Foto: Armed Forces Institute of Pathology/National Museum of Health and Medicine, distributed via the Associated Press.

‘Een kwaadaardig karakter’

De griep reisde via de loopgraven langs het front van Europa en sprong met de thuiskomst van de soldaten al snel over op de gewone bevolking. Van Spanje tot Rusland en van Rusland tot China werden mensen ziek. Toch leek het toen nog op een normale griep, zonder al te ernstige gevolgen. Dat veranderde in augustus, toen een longontsteking zich bij de griep voegde en de eerste mensen aan de gevolgen bezweken.

Slachtoffers hadden aanvankelijk milde verschijnselen, maar die konden heel plotseling omslaan in een levensbedreigende situatie. Velen overleden binnen 24 uur na de eerste symptomen. Ze kregen donkere vlekken in het gezicht, een blauwe huid en zwarte handen en voeten. Soms vielen zelfs hun haren en tanden uit. De steeds heftigere koorts bracht de patiënten in een delirium, totdat ze ‘verdronken’ in het bloed en vocht dat zich in hun longen opgehoopt had. Miljoenen mensen over de hele wereld bezweken aan de symptomen van de Spaanse Griep.

Demonstratie van het Rode Kruis in Washington D.C., tijdens de Spaanse Griep uitbraak van 1918. Foto: National Photo Company, Library of Congress.

Virus of straf van God?

De medische voorzieningen van destijds waren ontoereikend om de pandemie een halt toe te roepen. Wetenschappelijke kennis over virussen ontbrak, vaccins en antibiotica bestonden nog niet. Daarnaast waren de meeste mensen nog niet doordrongen van het belang van hygiëne. Aanvankelijk dachten sommige artsen dat de ziekte tyfus was, anderen gingen uit van een nieuwe pestepidemie. De meest vergaande theorie was overtuigd van biologische oorlogsvoering. De overeenstemming om tot een gezamenlijke aanpak te komen miste.

Gelovigen zagen in de ziekte een straf van God en zochten hun toevlucht tot bidden, rituelen en zelfs duivelsuitdrijvingen. De meeste patiënten namen wat huismiddeltjes en wie de middelen had, maakte gebruik van aspirine en kinine. De adviezen van artsen gingen ondertussen dwars tegen elkaar in. De ene adviseerde het drinken van een borrel, de andere greep terug op middeleeuwse aderlatingen. Ook de media hielp niet mee. Door het verspreiden van tegengestelde berichtgeving en adviezen werd meer paniek gezaaid dan dat er patiënten werden geholpen.

Politieagenten in Seattle dragen mondkapjes van het Rode Kruis, tijdens de Spaanse Griep uitbraak van 1918. Foto: National Archives.

Griepgolf leidt tot geboortegolf

Overheden wisten zich geen raad met de pandemie, waar in razend tempo grote delen van de bevolking aan bezweken. Er waren problemen met het registreren van het aantal zieken en het bereiken van overeenstemming over de beste maatregelen. In de plaatsen waar de strengste maatregelen werden genomen, vielen de minste slachtoffers. Daar gingen scholen dicht, werden openbare bijeenkomsten verboden en moesten patiënten verplicht in quarantaine.

Ondanks deze maatregelen was de Spaanse Griep de ergste pandemie die de wereld ooit heeft getroffen. Toen de griep in 1920 tot een einde kwam, was bijna een derde van de wereldbevolking ziek geweest en 1 tot 5 procent overleden. Daarmee heeft de Spaanse Griep meer slachtoffers gemaakt dan de Eerste Wereldoorlog, en misschien zelfs meer dan de Eerste en de Tweede Wereldoorlog samen. De ziekte had relatief veel jonge levens geëist. Overlevenden bevonden zich in een nieuwe wereld. Die kans werd met beide handen aangepakt: niet voor niets ontstond na de griepgolf een wereldwijde geboortegolf.

Verschillende bedrijven maakten reclame voor producten die tegen de Spaanse Griep zouden helpen. Zoals dit bronwater, ‘voorgeschreven door uw dokter’. Foto: Pluto Water company.

Tekst: Sarah Remmerts de Vries

Bronnen:

• Mirjam Janssen, ‘De sluipmoordenaar van de Eerste Wereldoorlog’, Historisch Nieuwsblad (februari 2018).
• Cor Speksnijder, ‘Het coronavirus wordt vergeleken met de Spaanse griep. Maar de verschillen zijn groot’, De Volkskrant (13 maart 2020).

Publicatiedatum: 16/03/2020