2 min

Op 11 februari 1941 marcheerden een paar dozijn mannen van de Weerbaarheidsafdeling (WA), de knokploeg van de NSB, in hun zwarte uniform door Amsterdam. Van hun Vendelhuis op Singel 400, trokken ze strijdliederen zingend via het Spui, het Rokin, de Nieuwe Doelenstraat en de Staalstraat naar het Waterlooplein. Daar in het hart van de Jodenbuurt barstte een gevecht los met de veelal joodse tegenstanders. Koot raakte zwaargewond en overleed een paar dagen later. Toen er ook nog eens Duitse agenten werden aangevallen in de joodse ijssalon Koco in de Rivierenbuurt, reageerde de bezetter met de eerste razzia’s. 425 Joodse mannen tussen 20 en 35 jaar werden opgepakt en naar het concentratiekamp Mauthausen afgevoerd.

WA-mars. Bron: Ons Amsterdam.

Vechtpartijen in jodenbuurt

De nationaal-socialisten maakten van Koot een martelaar. Zijn dood was echter allesbehalve een incident, maar het gevolg van een lange reeks vechtpartijen van de NSB-knokploeg. Amsterdam telde relatief veel joden en communisten, en de WA zocht voortdurend het conflict op met hun vijanden. De Amsterdamse WA was een van de actiefste van het land. Rondom het Rembrandtplein sleurden de mannen joden uit cafés en hingen er bordjes op: ‘Voor Joden verboden’. Regelmatig trok de groep de jodenbuurt in, met de knuppels in de aanslag.

Duitse kweekvijver

Recent onderzoek onder tien van de leden van de Amsterdamse WA schetst een uniek beeld van de leefwereld van deze NSB’ers, die tot de meest gewelddadige van het land behoorden. Zo waren ze allemaal overtuigde nationaal-socialisten. Ze geloofden echt in de ideologie. Verder kwamen de Amsterdamse NSB’ers uit alle lagen van de bevolking. Ze vielen wel op een of andere manier buiten de boot: ze waren vaak werkloos, kwamen uit gebroken gezinnen, waren zelf gescheiden, hadden psychische problemen of waren niet sterk verbonden aan een kerkgemeenschap. De WA-mannen lieten zich door de dood van Koot niet afschrikken. Integendeel, ze werden nog fanatieker. Bijna allemaal kwamen ze daardoor in de loop van de oorlog in Duitse dienst terecht. De knokploeg van de NSB was een kweekvijver voor de bezetter.

Extreme keuzes

Sommigen van de WA’ers passen in het profiel dat je verwacht van de gewelddadige antisemiet: bruut, meedogenloos, de weg kwijt. Maar anderen hadden, ondanks hun wandaden, goed contact met andersdenkenden. Een van de onderzochte WA-ers bleef over de vloer komen bij zijn joodse kennissen. Een ander bleef welkom bij een vriendin die onderduikers verborg. Hij zou haar niet verraden. Tegelijkertijd kozen deze Amsterdammers bewust voor het nationaal-socialisme, elke dag weer. Het gevolg was dat ze in een steeds verdergaande spiraal van geweldpleging terechtkwamen. Hun levensverhaal laat zien dat in extreme omstandigheden extreme keuzes extreme gevolgen hebben.

Publicatiedatum: 16/02/2011