Duinrel

Dít slootje? Een slootje van niks aan de rand van Bennebroek? En dat vormt de grens van Noord- en Zuid-Holland? Inderdaad. Ziehier de eeuwenoude Kennemerbeek anno nu. Deze beek, een duinrel, voerde eeuwenlang water van de duinen af naar lager gelegen veengebieden. Deze beek geldt als de zuidgrens van Kennemerland.

Dat het land van Hillegom ten zuiden van de beek veel lager ligt dan Bennebroek, is het gevolg van zandafgravingen eind 19^e eeuw. De Kennemerbeek zelf is eeuwen geleden al gedeeltelijk verzand. Het oostelijke deel van de weg langs het vroegere beekje heet Zandlaan. Van deze beek liep in de middeleeuwen de grens van Kennemerland nog helemaal door tot aan Aalsmeer. Maar dat was voordat het land tussen verschillende meren volledig werd weggeslagen en er uiteindelijk een groot, woest Haarlemmermeer klotste.

Bij de splitsing van Holland in 1840 in Noord en Zuid trok men de grens bij de Kennemerbeek. Waar nu Bennebroek ligt, had je aanvankelijk een woest en leeg gebied – ‘de wildernisse van Hollandt’. De Canon van Heemstede en Bennebroek meldt dat je in het dorp nog enkele stukjes bos aantreft die aan de wildernis van weleer herinneren. Overigens moet het hier voor die tijd nog anders uit hebben gezien. Namelijk met strandwallen en daar achter een uitgestrekte veenvlakte.

Hier kronkelden duinrellen, beekjes, doorheen die het water naar lager gelegen gebied afvoerden. Het veenlandschap moet zich uitgestrekt hebben van de strandwallen tot aan het Gooi. Het Spaarne was een veenrivier.

Vissen en jagen

In de bossen, op wat hogere grond dan in het zompige veen, hebben zich, pakweg 3000 jaar voor onze jaartelling, de eerste bewoners gevestigd. Het hout van de bossen kwam daarbij goed van pas. De pioniers bouwden hun nederzettingen op open plekken tussen het zand en het natte veengebied. Zij voorzagen in hun onderhoud met vissen, jagen en primitieve landbouw.

Aan de voet van het duinlandschap kwam eeuwen later een route waarover je van Haarlem naar Leiden kon lopen of rijden. Deze doorgaande weg die was ontstaan als een zandpaadje, werd pas in de 19^e eeuw bestraat. De Binnenweg in Bennebroek is onderdeel van zo’n oude route tussen de grote steden.

Ambachtsheerlijkheid

De naam Bennebroek duidt vermoedelijk op het moerassige veengebied (‘broek’) van een zekere heer Benne of Benno, meldt de Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek.

Bennebroek maakte deel uit van de ambachtsheerlijkheid Heemstede die in 1620 werd gekocht door Adriaan Pauw. Pauw schonk later de ambachtsheerlijkheid Bennebroek aan zijn jongste zoon, Adriaan jr. En zodoende kon Adriaan jr zich in 1653 de eerste ambachtsheer van een zelfstandig Bennebroek noemen. De ambachtsheer liet een groot huis in het dorp bouwen. Later besloot hij de hofstede Duinwijck te kopen, dat werd het Huis te Bennebroek. De graven van Holland hadden een deel van hun taken overgedragen aan ambachtsheren. Dat betekende dat de ambachtsheren waren belast met het handhaven van recht en orde in gebied, hun ambacht. Ernstige kwesties van recht en orde mochten de ambachtsheren niet afhandelen, dat bleef voorbehouden aan de baljuw.

Aubade

De ambachtsheerlijkheid Bennebroek kwam in 1761 in handen van de Amsterdamse koopman Johannes Nutges. De ambachtsheren en –vrouwen resideerden ook toen in het Huis te Bennebroek. Tot in 1950 de laatste ambachtsvrouwe, Arnoldine Willink, overleed. Tot dan toe had de schooljeugd van het dorp op Koninginnedag een aubade gebracht op Huis te Bennebroek.

De ambachtsheerlijkheid is voltooid verleden tijd. Het Huis te Bennebroek is gesloopt en de gemeente Bennebroek is in 2009 als woonkern opgenomen in de gemeente Bloemendaal. Maar de Kennemerbeek, hoe bescheiden inmiddels ook, is nog altijd een grensriviertje.

Tekst: Jan Maarten Pekelharing

Zie ook www.hv-hb.nl de website van de Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek

Publicatiedatum: 19/04/2018