Bijna vier eeuwen in gebruik

Bewaarder Dennis Ouderdorp heeft afwisselend werk. Monumenten onderhouden, belangstellenden rondleiden over de begraafplaats, gegevens over stambomen opduiken in de vergeelde en digitale archieven. En begrafenissen regelen natuurlijk. Want dit cultuurhistorische rijksmonument doet nog dienst als begraafplaats. “Vijf à zeven begrafenissen per jaar zijn het nu”, vertelt de bewaarder. Met een enkele keer een uitloper naar meer dan tien. Dat was voor de Tweede Wereldoorlog wel anders. Toen zagen de Ouderkerkers vijftig tot zestig keer per jaar een rouwstoet naar Beth Haim trekken. Beth Haim, Huis des Levens, noemden de Portugese joden de begraafplaats. In 1614 hadden ze daartoe een stukje grond gekocht in Ouderkerk. Ter grootte van een half voetbalveld.

Voorgeschiedenis

Toen de joden in 1492 uit Spanje werden verbannen en later ook uit Portugal moesten vertrekken, zocht een aantal van hen een toevlucht in Amsterdam, toen de grootste havenstad van het continent. Deze Portugese Joden konden in Amsterdam een nieuw bestaan opbouwen. Maar in de hoofdstad mochten ze geen begraafplaats inrichten. Dat kon in 1607 wel in het verre Groet. Het kostte uren reizen om daar te komen, vandaar dat gezocht werd naar een plek dichter bij huis. In Ouderkerk stond hofstede Huijs ter Amstel te koop. Aan de Bullewijk, op de plek waar ooit de heren Van Amstel hun hoofdkwartier hadden. Hiernaar een opgraving doen mag niet, omdat het joodse geloof bepaalt dat lijken in de aarde eeuwige rust genieten tot de wederopstanding. Bij hoge uitzondering mochten de beenderen van de in Groet begraven joden worden overgebracht naar Beth Haim. De jonge Joseph was de eerste die hier op Beth Haim werd begraven. Op zijn grafsteen staat in het Hebreeuws gebeiteld ‘Met mij is dit Huis des Levens ingewijd’.

Rouwstoet over het water

Deze plek aan het riviertje de Bullewijk was uitstekend, want je kon er van Amsterdam met de overledene makkelijk heenvaren. Met een trekschuit bijvoorbeeld. Aan de Bullewijk kwam daartoe een houten poort. Met erachter het Rodeamentoshuis. Daar werden rituele omgangen om de kist gemaakt voorafgaand aan de begrafenis. Helaas, zegt Dennis Ouderdorp, zo’n rouwstoet per schip maakte hij als bewaarder op Beth Haim niet mee. Hoe druk was het hier echter in juni 1866. Drie volgepakte stoomboten begeleidden toen de laatste tocht per lijkwagen van de Amsterdammer Samuel Sarphati.

Een geliefde arts en vooruitstrevend stadsbestuurder. Achter de lijkwagen naar Ouderkerk reden dertig rijtuigen. Een grafsteen met Hebreeuws opschrift herinnert aan Sarphati. Je ziet hier meer opvallende grafstenen. Zoals dat van David Henriques de Castro. Een hoog monument met daarop het gebeeldhouwde familiewapen. De in 1898 overleden De Castro had hier oude grafstenen in kaart gebracht en sommige op zijn kosten laten restaureren.

Aangepaste regels

In de loop van de eeuwen breidde de begraafplaats zich uit door aankoop van aangrenzend land. Aan de ophoging van de dijk langs de Bullewijk op Beth Haim zie je dat anno nu voor deze begraafplaats nog altijd aangepaste regels gelden. Bomen die voor de dijkverzwaring weg moeten, mag je hier niet zomaar uitgegraven. Nee, ze worden omgezaagd en in de uitgeboorde stronk komt klei om rotten tegen te gaan. Ophogen kan wel, uitgraven niet.

Auteur: Jan Maarten Pekelharing.

Bewaarder Dennis Ouderdorp vertelt over diverse bijzondere grafstenen aan de 1500 tot 2000 bezoekers die jaarlijks naar Beth Haim komen. Toppers qua aantallen zijn de Amstellanddag en de Open Monumentendag.

Publicatiedatum: 25/02/2011