Het leidde tot de oprichting van het Zuiderzeemuseum, eerst het binnenmuseum en in de jaren zestig het openluchtmuseum. Het museum biedt een kijkje in het (vissers)dorpsleven van de vroege twintigste eeuw: van visserij en ambachten tot onderwijs en vertier. Daarvoor zijn diverse panden uit verschillende Zuiderzeesteden naar het museum gehaald, waarvan sommige op wel zeer spectaculaire wijze.

Het museumdorp. Het ontwerp van het museumdorp is gebaseerd op oude plattegronden van Zuiderzeesteden. Beeld: Zuiderzeemuseum.

Van Zuiderzee naar IJsselmeer

Voor de oorsprong van het Zuiderzeemuseum moeten we terug naar 1932. In dat jaar werd de Zuiderzee afgesloten en ontstond het IJsselmeer. De inwoners van de vissersdorpjes maakten zich zorgen over de visserijcultuur. Zou deze en daarmee de hele cultuur van het voormalig zuiderzeegebied nu verdwijnen? Liefhebbers en geïnteresseerden vatten het plan op om objecten, verhalen en andere typerende dingen te verzamelen, te bewaren en beschikbaar te stellen. In 1947 werd daarom de Vereniging Vrienden van het Zuiderzeemuseum opgericht, die voor de realisatie van een museum zou zorgen. Een jaar later werd het museum geopend.

Het museum barst uit zijn voegen

Het museum werd in 1948 opgericht en vestigde zich in het Peperhuis. Het Peperhuis aan de Wierdijk 12 was oorspronkelijk een zeventiende-eeuws woon- en pakhuis. Het heeft ook als pakhuis gediend toen het in bezit was van de Verenigd Oostindische Compagnie. Het pand werd geschonken aan de Vereniging Vrienden van het Zuiderzeemuseum en na flink restaureren konden de deuren open. Door de snelle groei van het museum was extra ruimte noodzakelijk. Er kwamen spoedig panden bij: in 1954 twee panden aan de Oosterhaven en in 1956 het Pand aan de Wierdijk 16. Ruim tien jaar later werden er aan de Wierdijk twee pakhuizen herbouwd, die als depot door het museum in gebruik werden genomen. Er kwamen nog meer panden bij tot een complex van wel twaalf panden, een heel stadsblok, het totaal vormde voor het museum.

Het zuiderzeemuseum. Het Zuiderzeemuseum is gevestigd in het Peperhuis en opende in 1948 zijn deuren. Beeld: Zuiderzeemuseum.

Alle huisjes verzamelen

Tegenwoordig is het museum nog veel groter. Het bekendste gedeelte is pas in de jaren zestig opgericht: het openluchtmuseum. Het buitengedeelte van het Zuiderzeemuseum is een waar museumdorp. Er zijn panden uit omliggende vissersdorpen in het museumdorp verzameld: van woonhuis tot kerk, van school tot visrokerij. Om de typerende historische huizen te verzamelen  is het museum destijds  een zoektocht begonnen. In 1967 verstuurde het museum een brief  naar verschillende gemeenten  met het verzoek of zij historisch typerende panden hadden die wellicht binnen afzienbare tijd gesloopt dreigden te worden. Deze panden zou het museum graag een nieuwe plek en functie willen geven. Zo zijn veel panden, waaronder huizen uit Kampen en Harderwijk,  aan het museum geschonken. Slechts voor een enkel huisje heeft het museum moeten betalen.

Sommige huisjes die het museum graag wilde hebben konden niet worden verhuisd, omdat het rijksmonumenten betrof of omdat ze een belangrijker functie vervulden. Dit waren bijvoorbeeld het reddingboothuis, het schooltje uit Kollum en het Kamperbuurtje. Om deze toch in het museum te kunnen laten zien is besloten daar replica’s van te maken. Toch bestaat het grootste deel van de collectie uit authentieke panden die in fragmenten of in hun geheel naar het museumdorp zijn verhuisd. Vooral dit laatste was een grote logistieke uitdaging. Voor het eerst werd dit gedaan met een van de laatste vissershuizen uit Vollenhove in 1971. Onder het huis werd een ijzeren raamwerk gemaakt dat diende als slee, waarna het per trekschuit naar Enkhuizen vervoerd. In 1980 werd zelfs het hele kaaspakhuis uit Landsmeer verscheept. Deze spectaculaire verhuizing is op film vastgelegd.

De verhuizing van het kaaspakhuis van Landsmeer op 14 juni 1980

Een historisch dorp

De locatie van het buitenmuseum werd, hoe toepasselijk, het IJsselmeer. Er werd zand opgespoten om een schiereiland te creëren. Het plan was al gemaakt in de jaren veertig, maar er werd pas in 1968 begonnen met de uitvoering . Het eerste gebouw dat werd neergezet was de kapel uit Den Oever. Uiteindelijk zouden maar liefst 140 historische gebouwen een plekje krijgen in het museumdorp.

Bij het aanleggen van het dorp werd met diverse aspecten rekening gehouden. Niet alleen de geografische herkomst van de huisjes, maar ook de functie, het sociale milieu, bouwstijl en grootte speelde een rol in de indeling van het dorp. Voor een natuurlijk geheel werden oude plattegronden van Zuiderzeesteden samengevoegd. De afmetingen van straten, paden, sloten en grachten werden ook gebaseerd op deze plattegronden. De beplanting, erfafscheiding en de bestrating moesten historisch verantwoord zijn en net als in een echt dorp werden verschillende wijkjes gecreëerd. Zo heeft het museumdorp een kerkbuurt, de stadsgracht en het vissersdorp en de jongste buurt is de Markerbuurt met de vissershaven.

Visserijambacht. Hier worden de visnetten getaand in de taanketel, om ze te voorzien van een beschermlaagje. Beeld: Wikimedia Commons.

Beleef de geschiedenis

In het museum is meer te zien dan een verzameling huisjes. De huisjes worden tijdens openingstelling van het museum ‘bewoond’ door medewerkers en vrijwilligers die het dagelijks leven van het begin van de vorige eeuw laten zien. Daarbij worden ook historische ambachten uitgeoefend en kunnen kinderen spelenderwijs alles leren over vroeger.  De smid maakt ankers en korijzers voor aan de visnetten in de smederij, visnetten worden geknoopt en getaand, en bij de palingrokerij hangen de zojuist bereide palinkjes klaar om te worden geproefd. Een schoollokaaltje is ingericht alsof de les zo gaat beginnen, er is een snoepwinkel met spekken en trekdrop en kinderen kunnen er steltlopen, hoepelen of een van de vele andere Oud Hollandse spelletjes doen.
Ook is er ruimte voor moderne interpretatie van traditionele technieken en thema’s, die worden getoond in presentaties. In het binnenmuseum is een museale opstelling gemaakt aan de hand van thema’s water, ambacht en gemeenschappen. Niet alleen de geschiedenis, maar ook de actualiteit en de toekomst van het Zuiderzeegebied komen hierbij aan bod.

Auteur: Saskia Groeneboer

Bronnen

Zuiderzeemuseum. Een museum voor mensen over mensen, Den Haag 1998.

Zuiderzeemuseum
http://www.zuiderzeemuseum.nl/nl/44/ontdek/historie

Publicatiedatum: 17/02/2016