4 min

De bouw begon in februari 1908 en was in recordtijd gereed. Vlak na de ingebruikname in juli van dat jaar kwam de eerste groep kinderen al aan. Zestig bleekneusjes konden er tegelijk in het huis logeren. Beneden lagen de eetzalen en andere groepsruimtes. Karakteristiek voor de verdieping op de begane grond waren de open veranda’s, die later tot dichte serres zijn verbouwd. De kinderen sliepen boven in slaapzalen die aan de voorkant grote balkons hadden. Als ze ’s avonds rozig en zonverbrand de grote trap opgingen kwamen ze langs drie monumentale, kleurige glas-in-loodramen, die nog steeds aanwezig zijn. In het middelste raam zijn de naam en het embleem van het Burgerweeshuis (een duif met gespreide vleugels in een stralenkrans) aangebracht. Links ervan is het stadswapen van Amsterdam te zien en rechts het toenmalige wapen van Bergen. In 1960 werd Het Zeehuis door het Burgerweeshuis verkocht. Tegenwoordig is er een Nivon Natuurvriendenhuis in gevestigd. Het gebouw heeft de status van rijksmonument.

Het Zeehuis in 19923. Foto: Gerard Dukker voor RCE (CC BY-SA 4.0).

Stadse bleekneusjes in Bergen

Het dorp Bergen aan Zee was nog jong toen Het Zeehuis werd gebouwd. De ontwikkeling van deze badplaats vond vanaf 1900 plaats in opdracht van de rijke familie Van Reenen, eigenaar van vrijwel alle grond in Bergen en van oorsprong uit Amsterdam afkomstig. De plaats werd ontsloten door een fraai door het duinlandschap slingererende toegangsweg, de Zeeweg, ontworpen door landschapsarchitect Leonard Springer. Iets ten noorden van de Zeeweg verrees Het Zeehuis, aanvankelijk een herstellingsoord voor ziekelijke burgerwezen en later vaste vakantiebestemming voor alle kinderen van het weeshuis. Het gloednieuwe zomerverblijf was een ongekende luxe in een tijd dat gewone kinderen nauwelijks buiten de stad kwamen. Ze verbleven er drie tot zes weken. En als een arts dat nodig achtte mochten langdurig zwakke bleekneusjes er de hele zomer blijven.

Links: Plaquette in het Zeehuis die de stichting vermeldt. Rechts: Vensterpartij, waarop de wapens van Amsterdam en Bergen afgebeeld zijn. Foto’s: Sonty567, via Wikimedia (CC BY-SA 3.0).

Nieuw type herstellingsoord

De kinderen wandelden in bos en duin of gingen naar het strand, dat op slechts op tien minuten lopen afstand lag. Verder beoefenden ze buiten allerlei vormen van sport en spel. En binnen werden ’s avonds bonte avonden met toneel en zang georganiseerd. Met dit alles was Het Zeehuis een vroeg voorbeeld van een nieuw type herstellingsoord, waarin moderne opvattingen over verpleging en opvoeding hun neerslag vormden. Niets was logischer om daarvoor een locatie te kiezen aan de Noord-Hollandse kust. Dankzij nieuwe vervoermiddelen (trein, tram) was Bergen aan Zee vanuit Amsterdam vanaf het begin goed bereikbaar. Vanaf 1905 verbond stroomtram ‘Bello’ (die nu nog steeds dienst doet op het historische stoomtramlijntje in Medemblik) Alkmaar met Bergen. Kort daarop werd het lijntje doorgetrokken naar Bergen aan Zee. Via de Zeeweg was de gloednieuwe badplaats ook per autobus en automobiel te bereiken. ‘Bergen aan Zee’ om bovenstaande redenen een voorbode van een nieuwe tijd te noemen is niets te veel gezegd.

Het Zeehuis in Bergen aan Zee. Foto: Sonty567, via Wikimedia (CC BY-SA 3.0).

Paradijs voor kinderen

Het Zeehuis was een paradijs voor de kinderen uit het weeshuis. In Bergen heerste een veel vrijere sfeer dan in Amsterdam, waar het dagelijks leven van regels aan elkaar hing. Zo moet het voor de kinderen een sensatie zijn geweest om niet elke dag het stijve weeshuiskostuum in de kleuren zwart en rood te hoeven dragen. En dan de natuur voor die stadskinderen! ‘Vooral ’s avonds aan het strand is het heerlijk’, schreef Arnolda (Daatje) Elisabeth van Munster in 1910, ‘als de zon zo prachtig ondergaat. En dan die eenige duinen. Ik voer de geheelen dag niets uit, maar verveel me toch geen oogenblik’.

Soms durfden de kinderen zelfs een beetje ondeugend te zijn. Op een keer besloot Arnolda met Jet, Cor (Barbera Cornelia de Jong) en een ander meisje niet naar het strand te gaan met de anderen, maar door de duinen een andere weg te kiezen. Toen ze uit het zicht van de zusters waren, besloten ze te gaan pootje baden: ‘We hebben dat dan ook heerlijk gedaan, totdat we kletsnat waren. We dreven. Maar nu wisten we niet, waar we ons mee af moesten drogen. Na kort beraad trokken wij onze onderrokken uit en gebruikten die als handdoek.’ Met zijn allen een avontuur beleven is immers een stuk leuker dan alleen: ‘We hadden tenminste enig pret. Ik vind, dat als je iets stil doet, wat je niet mag, dat je dan altijd veel meer plezier hebt dan gewoon. Ik vind het natuurlijk erg prettig, dat Cor en Jet hier ook zijn, daar kun je nog eens iets mee uithalen.’ Van Arnolda zijn veel brieven en gedichten overgeleverd uit haar tijd in het Zeehuis.

Publicatiedatum: 01/06/2012