3 min

Machtige waterplas

Aan het eind van de dertiende eeuw was de Heerhugowaard, toen nog eenvoudig ‘de Waert’ genoemd, uitgegroeid tot een machtige waterplas, die bij felle wind zorgde voor gretig landvretende golven, vooral aan de noordzijde van dat water. Daar lag van oudsher de ‘Sytwende’, een kade (lage dijk) die van Schagen tot aan de Langereis liep. De Zijtwende is in oorsprong de strook (onontgonnen) land langs een verkaveld blok, in dit geval de Banne van Oude Niedorp. Niedorp was dus beschermd tegen het water van de Heerhugowaard, maar de dijk was ook een hindernis voor de scheepvaart.

Het Niedorper Verlaat rond 1800.

Overtoom

Kleine schepen die de Waert wilden bevaren, op weg naar Alkmaar, Purmerend of zelfs Amsterdam, werden gewoon over de dijk getrokken, op een plaats waar die met hout was bekleed. Zo’n plek heette een ‘overtoom’. Het ‘overhalen’ kostte behoorlijk wat tijd en dat was toen ook al geld. De uitdrukking ‘iemand overhalen’ is ontstaan bij dergelijke overtomen. Grotere schepen kunnen eigenlijk niet op deze manier overgezet worden vanwege hun gewicht en dat bleek lastig. Daarom besloten de Niedorpers in 1532, zonder dat de overheid ervan af wist, een echte sluis te bouwen. Uit de bedrijvigheid rondom die sluis is het gehucht ‘Verlaat’ ontstaan.

’s Lands Welvaren

Na de inpoldering van de Waard in 1629 werd de nieuw gemaakte ringvaart de belangrijkste verkeersader naar het zuiden. In 1692 werd er vanaf het Verlaat zelfs een geregelde dienst per trekschuit onderhouden naar Alkmaar en Amsterdam. Reizen nam in vroeger eeuwen veel meer tijd dan tegenwoordig en een reis van Amsterdam naar Den Helder betekende dat er halverwege overnacht moest worden. Zo stond er in het midden van de zeventiende eeuw al een herberg ‘De Hooge Keet’ die tot 1662 eigendom was van ene Wallich Arjenszoon uit Oude Niedorp. Het was een van de houten keten die daar rond 1627 waren neergezet om de arbeiders die aan de inpoldering van de Waard werkten onderdak te verschaffen. Dat het de eigenaren van deze herberg voor de wind is gegaan, moge blijken uit het feit dat in het midden van de achttiende eeuw de houten herberg werd vervangen door het statige huis ‘s Lands Welvaren, dat we heden ten dage nog kunnen bewonderen.

Het ontwerp van de rotonde bij het Verlaat. Beeld: Provincie Noord-Holland.

Oorlogshandelingen

Een halve eeuw later (1799) is het Verlaat het tafereel van oorlogshandelingen als Engelse soldaten, die samen met Russen bij Groote Keeten zijn geland om Holland te bevrijden van de Fransen, strijd moeten leveren met een onderdeel van het Bataafsche Leger. Zij hielden stand en de Bataven dropen af met meer dan twintig doden …

In het midden van de negentiende eeuw zien we de wat ingedommelde buurtschap weer ontwaken als hier, net als overal in West-Friesland, kaas, melk en vlees een belangrijke producten worden om de bevolking van vooral de grotere steden te voeden. Kleine boertjes worden rijke boeren en laten nieuwe boerderijen bouwen. Het gangbare type is dan de West-Friese stolp die aan enkele tientallen koeien en hun wintervoer plaats biedt. Verschillende van deze stolpen staan bij het Niedorper Verlaat en vele in het nabijgelegen Oude Niedorp.

Auteur: Frans Diederik

Publicatiedatum: 31/01/2011