4 min

Een tragische verkoop

De bouw is waarschijnlijk in 1731 begonnen en in 1733 voltooid, in opdracht van Petronella van Lennep-de Neufville (1688–1749). Het huis bleef nog geruime tijd in handen van de familie Van Lennep. In 1772 kwamen de toenmalige bewoners van Herengracht 475, de familie Van Lennep-Bierens, bij de grote schouwburgbrand om het leven. Het huis werd in 1792 verkocht aan Jan Gildemeester (1744–1799), die ook eigenaar was van de buitenplaats Frankendaal. Hij was behalve koopman ook kunstverzamelaar en richtte een voor- en achterkamer in als museum (zie het schilderij in het Rijksmuseum van A. de Lelie uit 1794 waarin de Gildemeester zijn collectie is te zien).

Herengracht 475. Foto: W. Schoonenberg / Digitaal Grachtenhuis.

Eén van de mooiste stucwerken van Amsterdam

Het grachtenhuis is een goed voorbeeld van een 18de-eeuws dubbel huis. Het heeft een sobere zandstenen lijstgevel met dubbele stoep en middenversiering, in de Hollandse versie van de Franse Lodewijk XIV-stijl die Daniel Marot in de Amsterdamse grachtengordel heeft geïntroduceerd. Deze middenversiering bestaat uit een deuromlijsting met Corinthische pilasters en een raamomlijsting met kariatiden. De gevelbekroning bestaat uit een rechte kroonlijst met raampjes met daarboven een attiek met een gebogen open balustrade en een middenstuk met een reliëf en een vergulde hemelbol. Het reliëf bestaat uit knaapjes die een appelboom uitschudden, geflankeerd door twee zittende vrouwen. Verder zien we hoekvazen en fraaie hoekschoorstenen. Het huis heeft bovendien een interieur met stucwerk in de Lodewijk XIV-stijl, dat tot de mooiste van Amsterdam behoort. Beeldhouwers en stucwerkers legden zich speciaal toe op de vervaardiging van gevelornamentiek en interieurwerk. Voor de architect, voorzover daarvan in het ‘architectenloze tijdperk’ al sprake was, was meestal slechts een ondergeschikte, uitvoerende rol weggelegd.

Stucbeeld Apollo in het trappenhuis, Herengracht 475. Foto: W. Schoonenberg / Digitaal Grachtenhuis.

Elementen en goden

Het stucwerkinterieur is tussen 1733 en 1736 gemaakt door Jan van Logteren (1709–1745). In plaats van een 17de-eeuwse spiltrap zien we een 18de-eeuwse bordestrap, rijk gebeeldhouwd en voorzien van stucwerk. Gang en trappenhuis behoren tot de monumentaalste van Amsterdam. De stucgang heeft stucreliëfs boven de (schijn)deuren met de vier elementen, een plafond-stucreliëf met Prudentia (Voorzichtigheid) en Minerva (Wijsheid) en grote stucbeelden van Venus (Liefde) en Adonis (Jacht) in nissen. Het trappenhuis heeft een 20 m hoge, rijk gestucte lichtkoepel met stucbeelden van Apollo, Thalia en Euterpe, Corinthische zuilen en een balustrade met een groepje muzikanten in stuc. Het representatieve trappenhuis met zijn grote omvang is onmiskenbaar de spil van het huis, zoals vaker bij dergelijke grachtenhuizen het geval is. De trap heeft een fraai gesneden leuning.

Plafonschilderingen en bladgoud

De rechter voorkamer (de zgn. Moucheron-kamer) heeft vier beschilderde behangsels van Isaäc de Moucheron (1667–1744) uit de bouwtijd. Verder zijn aanwezig een beschilderd behangsel en twee grisailles van Jurriaan Andriessen (1742–1819) uit 1792 en een plafondstuk van Anthony Elliger (1701–1781) uit 1736 dat in 1907 aan het plafond is aangebracht van elders (nl. Herengracht 507). Het stucwerk en de schouwpartij zijn in 1907 gemaakt, geïnspireerd op de Lodewijk XIV-stijl. De twee grisailles, eveneens van Elliger, stellen Architectuur en Beeldhouwkunst voor. De verbouwing van 1907 voor de Hollandsche Sociëteit van Levensverzekeringen N.V. werd uitgevoerd door de bekende architect C.B. Posthumus Meyjes. De Moucheron-kamer kreeg de functie van ontvangkamer van de directie. De linker-achterkamer heeft een plafondstuk van Jacob de Wit (1695–1754) uit de bouwtijd, het mooiste schilderstuk in het huis. Het stelt de terugkeer van Diana van de jacht voor. Het is gesigneerd en gedateerd: Jacob de Wit, 1731. De linker-voorkamer heeft een plafondbeschildering uit de bouwtijd (maker onbekend). De linker voor- en achterkamer zijn in 1792 door Gildemeester veranderd in Lodewijk XVI-stijl en met veel bladgoud versierd, maar de oudere plafondstukken werden gehandhaafd. In de linker-achterkamer (de zaal) staat een witmarmeren schoorsteenmantel met beeldhouwwerk en een spiegel met een prachtig gesneden lijst met een kop van Apollo erboven. De deuromlijsting heeft een kop van Mercurius. De stucwerker en architect J.O. Husly was mogelijk verantwoordelijk voor deze verbouwing. Het huis werd in 1964/66 gerestaureerd: de oude roedenindeling van de ramen van de voorgevel werd teruggebracht en het interieur werd hersteld. Tegenwoordig huisvest het stadspaleisje een bank.

Linker-achterkamer, Herengracht 475. Foto: Digitaal Grachtenhuis.

Rijk versierd tuinhuis

De huizen aan dit deel van de Herengracht hebben koetshuizen in de Reguliersdwarsstraat, een straatje parallel aan de Herengracht. Daartussen bevinden zich de tuinen van de panden, een beschermd keurblok. Veelal is de koetshuisgevel aan de tuinzijde rijk versierd óf er is een rijk versierd tuinhuis tegenaan gebouwd. Het laatste is het geval bij Herengracht 475. Het tuinhuis heeft een fraaie façade in Lodewijk XIV-stijl met twee Ionische zuilen, een balustrade met kuif en twee borstbeelden in nissen.

Bouwgegevens

Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Lodewijk XIV
Bouwjaar: 1731/33, 1792
Architect: Jan van Logteren (o.a. beeldhouwwerk/stucwerk)
Opdrachtgever/eerste gebruiker: Petronella van Lennep de Neufville in 1731/33, Jan Gildemeester in 1792

Monumentstatus: Rijksmonument

Publicatiedatum: 18/02/2014