Mary Dodge plaatst de familie in haar bekende kinderboek ‘Hans Brinker or the Silver Skates’ heel duidelijk in Broek in Waterland. En dat is niet verwonderlijk, want in de negentiende eeuw was Broek het bekendste dorp van Nederland en trok het al toeristen uit alle windstreken. De redactie sprak met Nancy Wiltink, verhalenverteller van beroep om de mythe achter Hans Brinker verder te ontrafelen.

Armzalig huisje bij Broek in Waterland

Hans Brinker en zijn zusje Greetje (in de oorspronkelijke uitgave Gretel genoemd) wonen met hun moeder en zieke vader in een armzalig huisje vlak onder Broek in Waterland. De Amerikaanse schrijfster vermeldt dat de grote stad Amsterdam op 5 mijlen verwijderd ligt, aan de andere kant van het IJ. Broek is door een kanaal verbonden met de stad. Het armoedige huisje van de familie Brinker bevindt zich 1 mijl ten zuiden van Broek aan het kanaal. Dit komen we te weten wanneer Hans de beroemde dokter Boekman toevallig ontmoet op een van zijn schaatstochten op het bevroren IJ. Door de geestesziekte van zijn vader staat het huisje van de Brinkers ook bekend als ‘het gekkenhuisje’ (the idiot’s cottage). Het huisje is bij iedereen bekend onder deze naam, dus de dokter kan iedere Broeker de weg vragen, vertrouwt Hans hem toe.

Schoon maar doods

Het zevende hoofdstuk begint met een nauwkeurige beschrijving van het dorp. Hierin volgt de kinderboekenschrijfster het bekende imago van Broek zoals dat zich vanaf de achttiende eeuw ontwikkeld heeft. Broek, lezen we, bestaat uit louter brandschone straten van gele baksteen, waaraan heldere houten huisjes staan. Broek is ook heel rustig, bijna doods. De luiken en deuren zijn dicht, en de mensen zitten binnen. Kinderen zitten rustig in een verborgen hoekje te studeren of schaatsen buiten op het kanaal. De hagen van hun tuinen zijn gesnoeid in de vormen van exotische dieren. Sommige inwoners van Broek zijn zo rijk, dat hun keukengerei van puur goud is. Tegen deze rijkdom steekt de armoede van Hans en zijn familie schril af.

Nederlands echtpaar

Pas na het verschijnen van het boek heeft de schrijfster Nederland bezocht. Haar nauwkeurige beschrijvingen van ons land heeft zij derhalve uit de tweede hand. In haar voorwoord schrijft Dodge dat ze dankbaar gebruikt heeft mogen maken van de herinneringen van het Nederlands echtpaar Scharff dat naar Amerika was verhuisd. Het is echter niet bekend of zij uit de omgeving van Broek afkomstig waren. Maar ook zonder de verhalen van het Hollandse echtpaar was Dodge goed in staat om een kleurrijk beeld van Broek voor haar lezers op te roepen.

In haar tijd had het dorp immers een reputatie als toeristentrekpleister opgebouwd en vooral veel Engelsen en Amerikanen brachten een bezoek aan Broek. Doordat in veel reisbeschrijvingen over Holland steeds hetzelfde beeld over Broek werd verteld, groeide het dorp uit tot het symbool van de Hollandse identiteit. Het ingeslapen dorpje in Waterland was voor de negentiende-eeuwse reiziger wat nu Madurodam is voor de hedendaagse toerist: Nederland in het klein.

Bewondering voor Holland

Bovendien ontstond er in het midden van de negentiende eeuw veel belangstelling voor de geschiedenis en cultuur van Nederland. Amerikaanse geschiedschrijvers zagen veel parallellen tussen de vrijheidsstrijd van de Hollanders ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog en hun eigen strijd tegen de Engelsen aan het eind van de achttiende eeuw. Dit leidde tot bewondering en zelfs ophemeling van de Hollandse identiteit die als zeer bijzonder en eigen werd beschouwd. Mary Dodge laat dan ook geen gelegenheid voorbijgaan om in haar kinderboek de bijzondere aard van de Hollanders, hun gewoonten en het aanzien van stad en land te becommentariëren.

Held van Haarlem

Op maar liefst drie plaatsen in Nederland wordt Hans Brinker tegenwoordig geëerd met een standbeeld. Echter niet als de jongen uit het arme Broekse gezin, maar als de ‘held van Haarlem’ die de stad van de ondergang redt door zijn vinger in een gat van de dijk te steken. Dit is een van de vele bijverhalen die verteld worden in het boek van Mary Dodge, waarin zij de lezer nadere informatie geeft over de Nederlandse geschiedenis en cultuur.

In de loop der tijd zijn beide jongens verwisseld, vooral in Nederland zelf. Anders dan in Amerika was het verhaal over het jongetje met zijn vinger in de dijk helemaal niet zo populair in ons eigen land. Veel Amerikaanse toeristen zochten in Haarlem dan ook tevergeefs naar de dijk waar deze ‘bekende Hollandse legende’ zich ooit had afgespeeld. Om tegemoet te komen aan deze buitenlandse vraag werd op initiatief van de Nederlandse VVV in 1950 een beeld geplaatst van een jongen die zijn vinger in een dijk steekt. Niet in Haarlem, waar Dodge het verhaal situeert, maar op een realistischer plek, op de IJdijk in Spaarndam niet ver buiten Haarlem.

Eerbetoon in Broek ontbreekt

In 1999 werd in bijzijn van de Amerikaanse ambassadeur een standbeeld van ‘Hans Brinker’ aan Madurodam toegevoegd. Het beeldje staat symbool voor de eeuwenoude strijd van de Nederlanders tegen het water. En zelfs in de haven van Harlingen waar de veerboten vertrekken staat door een rare samenloop van omstandigheden een beeldje van de jonge held.

Opmerkelijk genoeg is een dergelijk eerbetoon aan Hans Brinker afwezig in zijn werkelijke – bedachte – plaats van herkomst. Juist in de enige plaats in Nederland die zich met recht ‘the home of Hans Brinker’ kan noemen, ontbreekt een bronzen hommage aan Broeks beroemdste inwoner, althans in de ogen van menig bezoeker uit de Verenigde Staten.

Auteur: Jephta Dullaart.

 

Publicatiedatum: 13/02/2011