2 min

Vanaf het begin van de aanleg wordt de grachtengordel alom geprezen om haar schoonheid. Buitenlandse bezoekers zijn verrukt over het harmonieuze stadsbeeld van lange rechte grachten waaraan huizen met fraaie gevels staan. In tegenstelling tot veel andere steden in Europa bestaat Amsterdam niet alleen uit straten en pleinen, maar bepalen water, kades en bruggen evenzeer het uiterlijk. Amsterdam is een echte waterstad maar wel een hele groene. Doordat de nieuwe grachten zijn beplant met iepen, lijken de grachten meer op plezierige wandelpaden dan op stadsstraten, als men de 17de eeuwse beschrijvingen mag geloven.

Plattegrond van Amsterdam door Daniël Stalpaert (1662) Bron: Stadsarchief Amsterdam.

Gouden Tijden

Amsterdam is ‘booming’ rond 1600. Er breekt een periode aan van ongekende economische en culturele welvaart in de stad. De bevolking groeit razend snel en de middeleeuwse stad barst letterlijk uit haar voegen. Het stadsbestuur werkt daarom aan een ambitieus uitbreidingsplan: de Grachtengordel. De Grachtengordel is voornamelijk bedoeld voor welgestelde kooplieden. Voor de talloze ambachtslieden en arbeiders wordt de Jordaan aangelegd, grotendeels over het bestaande slotenpatroon. Na een halve eeuw is de grachtenstad wederom uit haar jasje gegroeid. In 1662 besluit het stadsbestuur de Grachtengordel te verlengen tot over de Amstel, waardoor de stad haar typische halvemaan vorm krijgt. In de twee eeuwen die volgen, verandert de stad nauwelijks van vorm.

Pakhuis in Amsterdam Bron: Stadsarchief Amsterdam / MAI (foto: Kees Scherer)

Voorbeeld voor andere steden

De stad was niet alleen mooi, maar functioneerde ook goed. De grachtengordel was een wonder van ingenieurskunst. Een vernuftig stelsel van dijken, sluizen en kanalen zorgde ervoor dat de bewoners drogen voeten hielden terwijl de stad ruim onder de zeespiegel lag. Bovendien functioneerden de grachten als een efficiënt transportstelsel voor al die goederen die van einde en verre werden opgeslagen in Amsterdamse pakhuizen. De stad was een schoolvoorbeeld voor een planmatige en moderne manier van stedenbouw die nog niet eerder vertoond was in Europa. Aan deze innovatieve oorsprong danken de grachten voor een belangrijk deel hun UNESCO- status.

De Amsterdamse Grachtengordel in de 21ste eeuw foto: Nanette de Jong – © Stichting Werelderfgoed.nl

400 jaar dynamiek

Wie over de grachten loopt, kan zich verbazen over de vele oude gevels. In feite begeven de grachten zich in een continue proces van verandering en vernieuwing, al vier eeuwen lang. Het is bijzonder hoe het moderne leven van de afgelopen eeuw de karakteristieke kernmerken van de grachten niet heeft aangetast. Uiteraard veranderde de grachtengordel mee, maar ze bleef wel zichzelf. Wonen aan de grachten is kijken naar het verleden en je verbazen over de rijkdom van al die verschillende gevels, stoepen, gevelstenen en oude uithangborden. Struinend langs statige monumenten, wonderbaarlijke winkeltjes en gezellige cafés merkt men pas echt hoe de historische stad zich verweeft met het moderne leven van haar 21ste eeuwse bewoners.

Publicatiedatum: 24/03/2014