Gemaal ‘’t Leven’ in Zaandijk

Het gemaalcomplex is gebouwd in 1904 als zuiggasgemaal met centrifugaalpomp ten behoeven van de polder Westzaan. Sinds 1916 is het in gebruik als electrogemaal. Het complex bestaat uit een machinegebouw met voor- en achterwaterloop, een brandstofloods, een machinistenwoning en een seinmast. Op het dak van het gemaal staat een windvaan met de naam ‘’t Leven’.

2 min

Geschiedenis

Hoewel de polder Westzaan, gedwongen door het hoge peil van het IJ na de aanleg van het Noordzeekanaal in 1876, al vanaf 1873 over een stoomgemaal beschikte (de Soeteboom), betekende dit nog niet dat met machinale bemaling zonder reserves tegemoet trad. Toen in 1899 windmolen De Guit bij Westzaan afbrandde werd ‘het denkbeel tot stichting van eene watermachine nog ‘verre weggeworpen’’. Maar toen op 5 april 1904 van de windmolen Het Leven aan de Lagedijk de bovenas brak en hierdoor een zo zware schade aan de molen werd toegebracht dat deze gesloopt moest worden, was het nog maar een kleine stap naar een nieuw machinegemaal.

Het gemaal ’t Leven in Zaandijk. Bron: Provincie Noord-Holland

Interieur

Het zuiggemaal werd in1906 ingebruik genomen. De problemen die een dergelijk gemaal gaf, dwongen het bestuur tot een vroege overschakeling op een andere krachtbron. In 1916 werd het gemaal geëlectrificeerd. De originele centrifugaalpomp en vacuümpomp bleven in gebruik. De bemalingsinstallatie is tegenwoordig nog in gebuik. De betekenis van het interieur wordt nog vergroot door de aanwezigheid van de originele reliëftegels met bloemmotief.

In het midden van de gevel waarin zich de toegangsdeur bevindt, is een gedenksteen aangebracht met de tekst: ‘De eerste steen is gelegd / door den dijkgraaf van den / Westzaan Polder G. Kuyt Dz. / wonende te Westzaan/ op zaterdag 18 augustus 1904.

De voormalige brandstofloods staat ten zuiden van het machinegebouw en is tegenwoordig in gebruik als berging. De machinistenwoning staat eveneens ten zuiden van het gemaal.

Het machinistenverblijf van het gemaal ’t Leven in Zaandijk. Bron: Provincie Noord-Holland

Waarde

Het complex is architectuurhistorsch van betekenis als goed en zeer gaaf voorbeeld van een poldergemaal van een dergelijk bouwtype, gebouwd als zuiggasgemaal in 1904.

Cultuurhistorisch is de combinatie van gemaal, anthracietloods, machinistenwoning en seinpaal van belang als voorbeeld van een in aanleg gaaf en zeldzaam geworden element uit de waterhuishouding in Noord-Holland, in het bijzonder als voorbeeld van het functioneren van vroeg twintigste-eeuwse machinale polderbemaling.

Het interieur is ook beschermenswaardig vanwege de opmerkelijke gaafheid (vloertegels en wandbekleding) van de aankleding ervan, maar ook uit historisch-civiel-technisch oogpunt vanwege de uitzonderlijke en zeldzame vacuümpomp en centrifugaalpomp (beide van de firma Koninklijke Nederlandschen Machine Fabriek te Helmond), als ook vanwege de beide zeer vroege Asea draaistoom electromotoren uit 1916 die nog in gebruik zijn.

De seinpaal bij het gemaal ’t Leven in Zaandijk. Bron: Provincie Noord-Holland

Adres: Lagedijk 145, Zaandijk

Publicatiedatum: 10/03/2012

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

1 reactie

Gerhard Clever schreef:

27/02/2024 om 15:56

Mijn oudoom, Jan Dijkman een broer van mijn oma, heeft tot zijn overlijden in ik dacht 1962, in de machnistenwoning gewoond. Als jongen van 7 jaar uit Limburg, keek ik in 1958 natuurlijk mijn ogen uit in het gemaal. Dat zag je niet in de mijnstreek. Een of twee jaar later heb ik er nog een een week gelogeerd en ben met de boer die er toen schuin achter een boerderij had hooi gaan halen in de polder. Begraven in het hooi trokken we ons onder de autoweg door weer terug naar de boerderij.

Beantwoorden