In 1867 legde de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij de spoorlijn Haarlem – Uitgeest aan, die aansloot op de verbinding Amsterdam – Rotterdam. Het traject liep via Haarlem via Santpoort, Westerveld, Velsen en Beverwijk naar Uitgeest. Zowel Velsen als Santpoort krijgen een eenvoudig houten stationsgebouw, dat kwamen te liggen aan deze nieuwe enkele spoorlijn. Het station in Santpoort bestond uit een eenvoudig gebouwtje met twee wachtlokalen onder een ver doorgetrokken overkapping. In 1880 werd er een tweede perron bij gebouwd.

Een sierlijk plattelandsstation

Een tweede station werd ter vervanging van het tijdelijke stationnetje gebouwd in 1898 – 1899 naar ontwerp van de architect D.A.N. Margadant. Margadant was een veelgevraagde architect in vaste dienst van de Hollandse Ijzeren Spoorweg Maatschappij. Een groot aantal stations in Nederland zijn van zijn hand. Het station, dat de naam Station Santpoort Meerenberg krijgt, werd opgetrokken in de chaletstijl. Margadant paste deze stijl met name toe bij het ontwerpen van de landelijke stations rond 1890.

De stations van IJmuiden, Santpoort-Zuid, Bloemendaal en Lisse vertonen allemaal de herkenbare stijl met onregelmatige gevels, samengestelde kappen en rustiek houtwerk. Het asymmetrische ontwerp met het gedetailleerde houtwerk van het station komt overeen met de villa’s in de omliggende wijk, die in dezelfde stijl zijn opgetrokken. Het station werd daarom ook vaak vergeleken met een Engels landhuis. De wachtkamers waren rijk beschilderd met decoraties van de kunstenaar Jac. van den Bosch die zich in zijn werk liet beïnvloeden door de arts-and-crafts-beweging in Engeland.

Een wachtkamer voor de krankzinnigen

De toevoeging Meerenberg verwijst naar de band van het station met het nabijgelegen krankzinnigengesticht Meerenberg . In 1841 werd de eerste Krankzinnigenwet ingevoerd die een einde moest maken aan de vaak erbarmelijke omstandigheden in dolhuizen, waarin geesteszieken werden opgesloten. De provinciale staten van Noord-Holland zagen in die wet – overigens als enige provincie – een aanleiding om het nieuwe gesticht Meerenberg te stichten in de door de provincie aangekochte buitenplaats Meer en Berg. Het gesticht Meerenberg opende in 1847 haar deuren.

Toen in 1898 het station verrees, werd het van groot belang voor het Provinciaal Ziekenhuis Meerenberg. Er kwam onder eigen beheer een speciale wachtkamer voor de patiënten van Meerenberg. Om te voorkomen dat reizigers de verkeerde deur namen, kwam er boven de deur ‘krankzinnigen’ te staan. Het station werd niet alleen gebruikt voor het vervoer van de patiënten . De HSM legde in 1888 al een zijspoor – de zogenaamde Montanialijn – vanaf het station aan naar de ingang van het ziekenhuis. Deze aftakking werd voornamelijk gebruikt om steenkool te transporteren voor het verwarmen van het gebouw. In de Tweede Wereldoorlog, toen de Duitsers Meerenberg bezetten en als veldhospitaal gebruikten, werd dit traject vanaf 1943 gebruikt om patiënten en personeelsleden naar ziekenhuizen te evacueren.

Na de Tweede Wereldoorlog nam het belang van het stationnetje snel af. De NS hief in 1954 de aftakking op. Het Provinciaal Ziekenhuis Meerenberg sloot in 2002 haar deuren. Het station was inmiddels tot station Santpoort-Zuid omgedoopt door de komst van station Santpoort-Noord, waardoor haast niets aan het station meer herinnert aan de tijd dat er nog ‘krankzinnigen’ en patiënten via de spoorlijn vervoerd werden. Totdat je een keer de verkeerde wachtkamer binnenstapt.

Provinciaal monumentenschildje

Noord-Holland telt ongeveer 14.000 rijksmonumenten, duizenden gemeentelijke monumenten en 500 provinciale monumenten. De provincie beschermt monumenten die typisch zijn voor de provincie en die het unieke landschap ervan benadrukken. Denk aan stolpboerderijen, dijken, molens en gemalen. De provincie helpt eigenaren ook bij restauratie, herbestemming en verduurzaming van de monumenten. Met het aanbieden van de monumentenschildjes wil de provincie eigenaren van provinciale monumenten bedanken voor hun inzet en helpen meer bekendheid te geven aan ons erfgoed. Ook een schildje op uw provinciaal monument? Een monumentenschildje kan via een formulier kosteloos worden aangevraagd.

 

Tekst: Inge Molenaar

Bronnen:

• ‘Station Santpoort-Zuid’. Stationsweb
• ‘Spoorwegarchitectuur in Nederland 1841 – 1938’. H. Romers, 2000.
• ‘Een lijn naar de psychiatrie’. W. Wegman, website Sporen van verdwenen lijnen.
• ‘Station Santpoort Zuid’. Stichting Santpoort.
• ‘Meerenberg’. Archief Commissies van Bestuur der Provinciale Ziekenhuizen in Noord-Holland, Noord-Hollands Archief.

 

 

Publicatiedatum: 08/01/2020