4 min

Hervormde (Nederduits Gereformeerde) gemeenten, en ook een aantal gereformeerde kerken, hadden van oudsher een kerkzegel. Dit was veelal een afbeelding met een Bijbeltekst, dan de vaste tekst ‘Sigillum Ecclesiae’, gevolgd door de gelatiniseerde naam van de kerkelijke gemeente. Het oudste nog bekende Nederlandse kerkzegel dateert uit 1572.

Enkele jaren eerder, op de nationale synode van Den Haag van 1586, stelde artikel 75 van de genomen besluiten dat lidmaten die uit de gemeente vertrekken een verklaring zal worden meegegeven ‘onder het zegel van de gemeente’. Het voorschrift van de particuliere synode van Zeeland, in 1591 te Middelburg gehouden, lijkt het artikel van de nationale synode nog eens over te nemen: ‘Degenen die uyt een gemeente vertrecken zal een attestatie ofte getuygenis haers wandels bij advijse des kerckenraets medegeven worden onder den segel van den kercken, ofte daer geen segel en is van tween onderteeckent’. Het kerkzegel heeft dus oude papieren.

Een ander kerkzegel, van de Nederlands Hervormde Kerk in Sneek. Beeld: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (CC BY-SA 4.0).

Verloren kennis

Lange tijd was het kerkzegel van de Protestantse Gemeente Schagen zoek. De protestantse gemeente van de Grote Kerk in Schagen heeft namelijk weinig archief. Bij de kerkbrand van 1895 en de ontploffing van de munitietrein op het station van Schagen in september 1944 is veel verloren gegaan. Mogelijk ook het kerkzegel.

Gelukkig is in oude kranten, boeken en tijdschriften veel terug te vinden. In Westfriesland Oud en Nieuw uit 1941 lezen we een omschrijving van het kerkzegel: ‘Schagen tooit zich met een roos. Omschrift: Ik ben een roose van Saron (op een attestatie van 1818).’ Ook het boek ‘De Nederlandsche Hervormde Kerk, in haren uitwendigen toestand’ uit 1845, waarin alle Nederlandse Hervormde gemeenten kort beschreven worden, noemt een roos: ‘Schagen heeft 1300 zielen, 3 ouderlingen en 5 diakenen. De kerk heeft een orgel, benevens eenen prachtigen predikstoel. Het kerkzegel bestaat in eene roos met het omschrift: Ik ben eene roose van Saron.’ Een symbool dat Schagen, volgens het boekje ‘De roos en de lelie’ uit 1869, deelt met de protestantse gemeenten van Keulen, Frankfurt, Gulik en Meurs.

Gezicht op het koor van de kerk van Schagen, ‘Het Steedye Schaagen’, getekend door Hendrik Tavenier in 1794. Collectie Provinciale Atlas Noord-Holland, Noord-Hollands Archief.

Roos van Saron

De roos van Saron komen we tegen in Hooglied 2 vers 1 van het Oude Testament. In de Statenvertaling: ‘Ik ben een Roos van Saron, een Lelie der dalen.’ Het is in eerste instantie onduidelijk of hier een roos of een lelietje van dalen bedoeld wordt. Overigens is ook in Jesaja 35 vers 1 sprake van een roos: ‘De woestijn en de dorre plaatsen zullen hierover vrolijk zijn, en de wildernis zal zich verheugen, en zal bloeien als een roos.’

Nu is die Roos van Saron uit het Hooglied nog wel een kwestie. Zo heeft de NBV21 ‘lelie van de Saron’, de Statenvertaling, de Herziene Statenvertaling en de Naardense Vertaling ‘roos van Saron’, terwijl de NBG 1951, de Groot Nieuws Bijbel uit 1996 en Het Boek ‘narcis van Saron’ hebben en de katholieke Willibrordvertaling uit 1995 ‘krokus van de Saronvlakte’. Welke bloem is het nu echt? Volgens sommigen zou het gaan om een lelie, anderen menen een tulp, een gladiool, een herfsttijloos of een zandnarcis.

Prentbriefkaart van de nieuwe Ned. Herv. Kerk van Schagen, 1928. Collectie Provinciale Atlas Noord-Holland, Noord-Hollands Archief.

Een eigen Sigillum

In 1996 verschijnt er een boek dat licht werpt op de zaak: ‘Als een lelie onder de doornen. Beschrijving van de kerkzegels van de Nederlandse Hervormde Kerk’ van T.L. Korporaal, destijds bureau-secretaris bij de kerkprovincie Noord-Brabant en Limburg van de Gereformeerde Kerken en de Nederlandse Hervormde Kerk. Daarin wordt niet alleen melding gemaakt van het Schager kerkzegel, maar er staat zelfs een afbeelding bij, aangetroffen op een attestatie uit 1759. Deze roos toont gelijkenissen met de Schager Tudorroos in het stadswapen. Dit vormt tastbaar bewijs voor de verbinding van kerk en staat in Schagen – in ieder geval tot 1798.

In de afbeelding miste alleen nog het randschrift. Het was inmiddels bekend dat de kerkzegel de tekst ‘Ik ben een roose van Saron’ moest bevatten, maar Nederlandse kerkzegels bevatten meestal ook het opschrift ‘Sigillum Ecclesiae’ (‘kerkzegel’), aangevuld met de latinisering van de plaatsnaam. Voor Schagen is dit ‘Schagensis’, met de klemtoon op de eerste lettergreep.

Willeke van Treuren, echtgenote van de laatste koster in vaste dienst van het Schager godshuis, werd ingeroepen om het zegel weer compleet te maken. En zo kwam het prachtig gestileerde kerkzegel op de zondagse mededelingen terecht. Na wat geschuif met punten en sterren heeft de protestantse gemeente van Schagen eindelijk weer een kerkzegel.

Auteur: Adriaan Rodenburg

Publicatiedatum: 29/11/2021