De installatie met één Cornwall-ketel werd ondergebracht in één bouwlichaam dat met name aan het exterieur de kenmerken vertoont van de specifieke stijl van het ingenieursbureau De Wit. Die kenmerken zijn de lengte-breedte verhouding, een strakke en evenwichtige geleding van gevels die paarsgewijs identiek zijn en een flauwe dakhelling. De kruising van geringe uitstekende pijlers met bijzondere decoratie (lisenen) en gordellijst in de voor- en achtergevel is een uniek detail.

Machinegebouw

In de middelste (brede) travee van het machinegebouw bevindt zich een dubbele, houten toegangsdeur met tweemaal drie ruiten onder een strekse boog. Rechts bevindt zich een gedenksteen: ‘De eerste steen / gelegd door P. Az. Plas / dijkgraaf / 20 augustus1875’. Het afdak voor de deuropening is niet oorspronkelijk.

Interieur

Het interieur is verdeeld in drie evenwijdige ruimte. Links is de voormalige ketelruimte. Hier bevindt zich de oorspronkelijke stoomketel, die nu als dieselolietank dienst doet. De machineruimte bevindt zich in het midden van het gebouw. Hiet zijn drie gedenkstenen aangebracht. De oudste steen vermeldt: ‘Zuid polder / dit stoomgemaal werd gesticht / in 1875 / onder het dagelijks / bestuur van / P. Azn. Plas – dijkgraaf / C. Grim – heemraad / J. Visser – idem / kls. dzn. Veen – secr.penningmr. / P. de Leeuw – technisch adviseur / naar het plan en onder leiding / van de ingenieurs W.C. & K. de Wit.’

Een andere steen herinnert aan de verbouwing: ‘Zuidpolder / 1936 / omgebouwd tot ruwoliegemaal / onder het bestuur van: / J. Groot jbzn dijkgraaf / W. Kout / P. Laan Jzn. Heemraden / D. Tol Czn. / B.D.K. v.d. Laag / D. Neuteboom / H. Schouten / S. Dik / A. Plas Lzn. Hoofdingelanden / J.G. Oosterbeek secr.-Penningmr. / JB. Groot machinistopzichter / adviseurs: ir. C.G. v. Steenis & J. v.d. Boogaard.’

Op een kleinere steen staat: ‘Zuidpolder bij Edam / deze motor is geplaatst / ter vervanging van / de bestaande motor / en in bedrijf gesteld / op 22 september 1960 / onder het bestuur van / dagelijks bestuur: G. Dik dijkgraaf / J. Laan heemraad / S. Molenaar / JB. Groot secretaris / hoofdingelanden: J. Geisderver/ R. Doornebal / M. Steur / W. Jonk / M. Dijkstra’.

In het midden van de machineruimte staat een vier-cilinder Ford dieselmotor uit 1960.

Kolenloods

De voormalige kolenloods staat ten zuidwesten van het machinegebouw, evenwijdig aan het uitwateringskanaal. Het is nu in gebruik als berging, maar is voor een groot deel nog in de oorspronkelijke staat.

Waarde

Het complex is architectuurhistorisch van betekenis als goed voorbeeld van een poldergemaal uitgevoerd naar ontwerp van de ingenieurs W.C. en K. de Wit.
Het is een mooi voorbeeld in zijn type en het heeft een goede hoofdvorm en gevelindeling. Ook het materiaalgebruik draagt bij aan de waarde. De kolenloods verdient bescherming als kenmerkend en zeldzaam geworden voorbeeld van een dergelijk bouwtype.

Cultuurhistorisch is de combinatie van gemaal en waterlopen samen met de kolenloods van belang als voorbeeld van in aanleg gaaf en zeldzaam geworden element uit de geschiedenis van de waterhuishouding in Noord-Holland, in het bijzonder als voorbeeld van het functioneren van stoombemaling zoals deze vooral na 1870 tot ontwikkeling kwam, waarbij de oorspronkelijke windbemaling gehandhaafd bleef.

De combinatie van gemaal, kolenloods en molen is relatie tot de waterloop met bakstenen kademuren (wat zeer zeldzaam is) is door de situering en onderlinge afstemming op elkaar, van ruimtelijk-landschappelijke waarde.

Van het interieur zijn de stoomketel en de vijzel van waarde vanwege hun ouderdom. Ze dateren beiden uit de periode van de stoombemaling. De stoomketel heeft tevens zeldzaamheidswaarde omdat het een hergebruikt erfstuk is uit het stoomtijdperk.

Woning

Het monumentale gemaal is in 2015 herbestemd tot een woning, waarbij de oorspronkelijke elementen zijn behouden.

Adres: Burgemeester Versteeghsingel 3, Edam

Publicatiedatum: 06/03/2012