Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

De Eilandspolder: varen door de geschiedenis

Als je vanaf het strakke slotenpatroon van droogmakerij de Beemster oversteekt naar de Eilandspolder kom je in een heel ander landschap terecht. De rechte akkers maken plaats voor grillige eilandjes en heel veel water.

Als je vanaf het strakke slotenpatroon van droogmakerij de Beemster oversteekt naar de Eilandspolder kom je in een heel ander landschap terecht. De rechte akkers maken plaats voor grillige eilandjes en heel veel water. Dit gebied, dat sinds 1 januari 2015 bij de gemeente Alkmaar hoort, is een oeroud veenlandschap.

Koe in de EilandspolderKoe in de Eilandspolder. Beeld: Flickr, Ton Schulten.

Schermereiland

In de Middeleeuwen was de Eilandspolder, de naam zegt het al, een eiland. Het Schermereiland, zoals het toen heette, was omgeven door grote meren: de Schermer en de Beemster. Op de kaart is de vorm van het toenmalige eiland nog goed te zien. Ook zie je op de kaart dat het slotenpatroon van het westelijke en het oostelijke gedeelte verschilt. Het westelijk deel werd vanuit het dorp Graft in de vroege Middeleeuwen als eerste ingepolderd. Dat gebeurde stukje bij beetje. Er werd telkens een nieuw stuk dijk gebouwd en zo een een nieuw stuk land gewonnen op het water. De dorpsbewoners van Graft worden bij de vroegste ontginningen bijgestaan door de monniken van de abdij van Egmond.

 

 

De Eilandspolder van bovenDe Eilandspolder van boven. Beeld: Google Maps. 

Ontginnen op grote schaal

Vanaf de dertiende eeuw wordt het leven op het Schermereiland steeds gevaarlijker. De Schermer en de Beemster, die in open verbinding met de Zuiderzee staan, worden steeds groter. Bovendien zakt het veen op het eiland in als gevolg van de veenontginningen. Om het eiland en haar bewoners te redden begint rond 1300 een ongekend groot ontginningsproject. Het hele oostelijke deel van het eiland wordt ingepolderd. Om het veen te ontginnen moet er eerst een afwateringsgeul worden gegraven, een zogenaamde wetering. Vanuit het dorp De Rijp loopt deze wetering, de Gouw, naar het noorden. Evenwijdig aan de Gouw komen twee kleinere weteringen, de Delft en de Voordijksloot. Haaks op de weteringen worden vervolgens een hele hoop kleine geulen gegraven, waardoor het tussengelegen land droog komt te liggen.

 

WeteringWetering.Beeld: Flickr, Inyutcho

Walvistraan

De bewoners van het Schermereiland verdienen na de inpoldering voornamelijk hun geld met veeteelt en wat visserij. Op de Alkmaarse kaasmarkt kunnen de boeren hun zuivelproducten verkopen. Maar rijk worden ze er niet van. Totdat in heel Holland de handel een vlucht neemt. Het eiland staat nog steeds in verbinding met de Zuiderzee en daar doen de slimme bewoners hun voordeel mee. Met name De Rijp groeit uit tot een ware havenstad. Het wordt een uitvalsbasis voor de haringsvangst en later ook voor walvisvaarders. De walvisvaart blijkt zeer lucratief. Met name walvistraan is een gewild product, dat op allerlei manieren kan worden gebruikt. Om walvistraan te verwerken komen er traankokerijen, die voor een gigantische stank zorgen. Betje Wolff schrijft in 1780 over haar woonplaats De Rijp: “Wij woonen in een land druipende van walvisch traan …”

 

 

Het SchermereilandHet Schermereiland op een kaart uit 1606 van Gerard Mercator. Beeld: Wikimedia Commons

Van eiland naar eilandspolder

Het ontginnen van veenlandschap heeft als gevolg dat het land langzaam inzakt. Doordat het hele Schermereiland is ingepolderd wordt het overstromingsgevaar steeds groter. Met emmers wordt het water de dijk over gehezen, het meer in. Maar dat is natuurlijk onbegonnen werk. Gelukkig worden de grote meren vanaf het begin van de zeventiende eeuw helemaal drooggelegd. De grote droogmakerijen leveren nieuwe landbouwgronden en namen het grote gevaar van het water weg. Vanaf dat moment is het Schermereiland geen eiland meer, maar een ingpolderd veengebied tussen de droogmakerijen de Schermer en de Beemster: de Eilandspolder.

Het gebied van de Eilandspolder heeft een unieke flora en fauna en is een paradijs voor natuurliefhebbers. Als je met een bootje door de polder vaart maak je een reis door de geschiedenis van het Noord-Hollandse landschap. In het westelijke deel vaar je door de vroegste vorm van ontginnen: de blokverkavelingen. Je ziet precies hoe stukje bij beetje blokjes land werden gewonnen. In het oostelijke deel zie je de eerste vormen van grootschalige landschapsontwikkeling. En als je ten slotte de dijk op klimt kijk je uit over een van de grootste ontginningsprojecten van Noord-Holland: de droogmakerijen de Beemster en de Schermer.

Auteur: Machiel Spruijt

Publicatiedatum: 11/05/2016

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.