Anthony Fokker, zoon van een plantagehouder op Java, wordt geboren in 1890 en verhuist op vierjarige leeftijd naar Haarlem. Hij is erg geïnteresseerd in techniek en heeft een groot knutseltalent. Als vroegtijdig schoolverlater wil Fokker het liefst leren vliegen op een Franse vliegschool, maar zijn vader vindt dit geen goed idee. Een tussenweg wordt gevonden in een Duitse Fachschule waar vliegcursussen en lessen vliegtuigconstructie worden gegeven. Hier ontwerpt Fokker na een aantal mislukte experimenten zijn eerste werkende vliegtuig: de Spin. Zijn demonstratievlucht met dit vliegtuig boven Haarlem bezorgt Fokker eeuwige roem. Vervolgens stampt hij met veel financiële hulp van zijn vader een vliegtuigenfabriek uit de grond in Duitsland. Dit betekent het begin van zijn imperium.

Eerste Wereldoorlog

De Eerste Wereldoorlog in 1914 betekent het aanbreken van een goede periode voor de fabriek van Fokker. Hij sleept een aantal mooie opdrachten binnen en laat zich in 1915 zelfs naturaliseren tot Duitser. Een belangrijke uitvinding van Fokker in deze tijd is de synchronisatietechniek voor gevechtsvliegtuigen. Deze vliegtuigen zijn destijds uitgerust met machinegeweren. De schietbaan van de kogels wordt echter belemmerd door de propellers van het vliegtuig. Door het vuren steeds even te onderbreken wanneer er een propellerblad voor de loop komt lost Fokker dit probleem op. Deze uitvinding zorgt ervoor dat Fokkers kleine fabriekje kan uitgroeien tot groot bedrijf waar de Duitse regering en haar bondgenoten grote orders plaatsen.

De Nederlandsche Vliegtuigenfabriek

De afloop van de Eerste Wereldoorlog in 1918 betekent het einde van het Duitse avontuur van Fokker. Onder de Duitse bevolking bestaat veel onvrede met het beleid dat keizer Wilhelm II voert en de gevolgen van de oorlog. Om deze reden breekt de Novemberrevolutie uit en wordt het keizerrijk vervangen door een republiek. De revolutie gaat gepaard met de vorming van raden van soldaten en arbeiders.Ook het bedrijf van Fokker blijft niet gespaard: hij wordt door een arbeidersraad gedwongen om veel van zijn bevoegdheden op te geven en een grote geldsom af te staan. Plundering, diefstal en zelfs doodsbedreigingen noodzaken Fokker ertoe om te vluchten naar Nederland.  Hij ziet nog wel de kans om zijn vliegtuigen en materialen redden. Op 18 maart 1919 arriveren 350 van zijn gedemonteerde vliegtuigen en andere materialen per trein in Amsterdam. Fokker vestigt zich vanaf dat moment in Amsterdam-Noord met zijn Nederlandsche Vliegtuigenfabriek.

De KLM

Na zijn terugkomst in Nederland kan Fokker al snel aan de slag als leverancier van het Nederlandse leger en de KLM die ook in 1919 is opgericht. Dit loopt echter anders dan verwacht.
Van meet af aan zijn de verhoudingen tussen Fokker en de eerste KLM-topman Albert Plesman slecht. Dit zou vooral voortkomen uit Fokkers slechte houding. Hij komt afspraken zelden na, sjoemelt met de testrapporten van vliegtuigen en verzwijgt belangrijke informatie. Ook is de KLM terughoudend in de aanschaf van Duitse toestellen naar aanleiding van de Eerste Wereldoorlog: Frankrijk zou Fokkers vliegtuigen kunnen confisqueren bij het landen op hun grondgebied en België en Engeland dreigen überhaupt geen landingsrechten te verlenen. Ook de samenwerking  met het leger is van korte duur. Het leger heeft al snel genoeg vliegtuigen en Fokker zit zonder orders. Uiteindelijk wordt Fokkers fabriek gered door de grote orders van de voormalige Sovjet-Unie.

Op avontuur in Amerika

In 1923 is het tijd voor een nieuw avontuur en spreidt Anthony Fokker zijn vleugels voor een avontuur in de Verenigde Staten. Hij richt hier de Atlantic Aircraft Corporation op. In 1925 verhuist Fokker naar Amerika. De beginjaren zijn gouden jaren voor Fokker, hij geldt over de hele wereld als toonaangevend vliegtuigbouwer. Zijn verkeersvliegtuigen verbreken het ene na het andere record en maken talloze pioniersreizen.

Omslagpunt

Het jaar 1929 markeert een omslagpunt in de carrière van Fokker en zijn vliegtuigfabrieken. Fokker heeft, in tegenstelling tot concurrenten als Lockheed en Douglas, niet geïnvesteerd in innovatie. Als Wallstreet in elkaar klapt blijkt dat Fokkers imperium in de problemen zit en grote verliezen lijdt. Ook de zelfmoord van zijn tweede echtgenote Violet Austman is een keerpunt in het leven van Fokker. Tot dat moment moesten de vrouwen in zijn leven altijd wijken voor zijn carrière in de vliegtuigindustrie. Na Austmans dood lijkt Fokker tot bezinning te komen en toont hij gevoelens van spijt. In zijn memoires schrijft hij: “Ik heb mij altijd te zeer verdiept in mijn eigen belangen om de vrouwen waar ik verliefd op was te voldoen. Ik denk te egocentrisch. Ik geef geen uitdrukking aan mijn gevoelens, in het naïeve idee dat het bestaan ervan bij intuïtie begrepen moet worden. Ervaring toonde mij, dat dit niet opgaat.”

General Motors

In 1930 wordt Fokkers Amerikaanse bedrijf overgenomen door General Motors. Zijn fabrieken worden gesloten en zijn rol als vliegtuigbouwer is ten einde. Ook zijn Nederlandse vestiging is zeer gebrekkig en wordt overeind gehouden door overheidssubsidies. Maar Fokker heeft nog één troef achter de hand. Doordat hij de licentierechten van Amerikaanse vliegtuigen voor de Europese markt heeft verkregen, weet hij in de nadagen van zijn bestaan rijker te worden dan ooit. In 1939 overlijdt Fokker in New York. Zijn as wordt in 1940 overgebracht naar Westerveld in Haarlem, de plaats waar het ooit allemaal begon.

Auteur: Eva Bleeker

Bronnen

– Sophie van Oostvoorn, ‘Er zijn bijna geen Nederlandse grootheden als Anthony Fokker’, Het Parool, 07-02-2015
– Maurice Blessing,’Anthony Fokker (1890-1939)’, Historisch Nieuwsblad 9 (2010)
– Rob Hartgers,’Ondernemer Anthony Fokker, een briljant knutselaar’, Ons Amsterdam, september 2006
– NPO Geschiedenis, 14-18, Nederlandse Oorlogsverhalen, Anthony Fokker
– NPO Geschiedenis, Andere Tijden, Fokker
– Fokker, Company History 

Publicatiedatum: 02/03/2015