Het is een druilerige donderdagochtend in oktober 1811 als keizer Napoleon Bonaparte Haarlem binnenrijdt. Een jaar daarvoor heeft hij de Nederlanden bij zijn keizerrijk ingelijfd. Napoleon gaat niet naar het stadhuis, maar naar het vermaarde kunst- en wetenschapsinstituut waar hij zo veel over heeft gehoord: het Teylers Museum.

Twee heren leiden de keizer rond: directeur Martinus van Marum en zijn superieur, Adriaan van Zeebergh, president-directeur van de stichting die zowel het geld als de ideeën van Pieter Teyler beheert. Van Marum was het die de beste wetenschapscollecties en naslagwerken uit zijn tijd naar het museum haalde. Hij correspondeerde met de grootste geleerden van zijn tijd en was lid van de Parijse Académie des Sciences en de Londense Royal Society.

In de rats

Van Marum zit een beetje in de rats, want de keizer wil de Grote Elektriseermachine ook wel eens in werking zien. En die mag Van Marum demonstreren. Dat ding is immers wereldberoemd. Maar het is nogal vochtig die ochtend, dus de museumdirecteur vreest dat dàt niet gaat lukken. Maar ze hebben een leuk alternatief bedacht. Wat dat is gaan we hier natuurlijk niet verklappen, maar de keizer verlaat het museum als een tevreden man.

Maar eerst wordt de keizer langs een aantal interessante objecten geleid, zoals modellen van windmolens, die de Hollanders tegen natte voeten moeten beschermen. Of wat te denken van de snelkookpan, een afgesloten stoomketel, die het bereiden van maaltijden aanzienlijk verkort.

Die pan wordt onder andere gebruikt om de Haarlemse armen van soep te voorzien; een eenvoudige soep op basis van runderbeenderen, aardappelen en gerstemeel. In de Schilderijenzaal, die er ten tijde van Napoleon overigens nog niet was, hangt een schilderij waarop Haarlemse armen in de rij staan voor soep.

Soepkeuken

Toen Napoleon Haarlem bezocht was het een verarmde stad en uit de nalatenschap van Teyler werd de winterse soepkeuken financieel ondersteund. In diezelfde, uiterst sfeervolle Schilderijenzaal kun je overigens portfolio’s (boeken) bekijken met beroemde tekeningen die het museum in zijn bezit heeft. Tekeningen van Michelangelo, Rafaël en Rembrandt, maar ook tekeningen uit het Nederland van de 16^e, 17^e en 18^e eeuw, evenals ijsgezichten en Britse spotprenten. In het midden van de zaal staat een tafel waarop je die portfolio’s open kunt klappen en een genoeglijk uurtje kunt beleven.

Maar dat is voor later. We vervolgen de rondleiding die Napoleon kreeg en lopen langs de unieke munten- en penningenverzameling van Pieter Teyler. De Griekse en Romeinse munten, maar ook munten van latere vorsten, veldslagen en vredes omspannen bijna 3000 jaar Europese geschiedenis.

Ook bekijken ze een stukje van de top van de Mont Blanc, dat in het Teylers Museum wordt bewaard. ‘Het toppunt van uw Keizerrijk, hier in de Lage Landen!’, grapt Van Marum tegen de keizer. Maar Napoleon is meer geïnteresseerd in de Zuil van Volta, een oerversie van de batterij.

Van Marum correspondeert met de natuurkundige Allessandro Volta, dus hij kan de keizer alles vertellen over de om-en-om gestapelde plaatjes zink en koper, die elektriciteit produceren als je er in zout water gedrenkte lapjes tussen legt. Als je er nu in de vitrine naar kijkt, is het een onooglijk klein apparaatje, maar ja, het is wel mooi de voorloper van de batterij, dus in die zin verdient het wel ons respect.

Eigenlijk werkt deze vroege batterij hetzelfde als de Grote Elektriseermachine, het pronkstuk van het museum, dat je in de naburige zaal kunt bewonderen. En deze zomer ook nog eens gedemonstreerd kunt zien. Door het ronddraaien van de glazen platen ontstaat wrijving, die voor statische elektriciteit zorgt en vervolgens in een uit 25 Leidse flessen bestaande batterij wordt opgeslagen. Maar helaas, tijdens Napoleons bezoek aan Haarlem was het daar te vochtig voor.

Mosasaurus

En daarom wordt de keizer nog even langs een vitrine gevoerd met resten van de Mosasaurus, een fossiel uit Maastricht. Het zijn vermoedelijk de resten van een enorme, 15 meter lange, zwemmende varaan. Van Marum en Van Zeeberg zijn even bang dat Napoleon dit topstuk mee wil nemen voor het nieuwe nationale museum in Parijs, het Louvre, maar wat de keizer betreft mag het fossiel in Haarlem blijven. Een héle opluchting.

Ook werpen ze nog even een blik op het skelet van de Zondvloedmens, althans, dat beweert de  Zwitser Johann Jakob Scheuchzer, die het skelet heeft gevonden. Natuuronderzoeker George Cuvier gelooft er niets van, hakt de steen uit en ontdekt dat het fossiel de resten bevat van een uitgestorven reuzensalamander.

De keizer neemt afscheid en trekt Van Zeebergh nog even bemoedigend aan zijn oor. Van Marum kan het amper geloven. ‘Trok hij nou aan je oor, Van Zeebergh?’ Van Zeebergh: ‘Als blijk van waardering, ja. Zo doet onze keizer dat. Hij zit je wel achter de broek, maar op een bemoedigende manier.’

De audiotour is een mooie manier om te zien hoe het Teylers Museum is bedacht en hoe het zich langzaam heeft uitgebreid, rondom de Ovale Zaal, waarmee het destijds allemaal is begonnen. Het museum huisvestte destijds ook een laboratorium waar wetenschappers aan het werk waren en waar gewone burgers naar konden kijken. Méér dan een museum, was het vooral een plek waar je wat kon opsteken.

Het apparaatje waarmee je de audiotour over Napoleons bezoek kunt volgen, kun je bij de kassa van het museum afhalen.

Zomeractiviteiten

Deze zomer, tot en met 1 september, heeft het Teylers een aantal extra activiteiten op stapel staan. Voor kinderen vanaf 8 jaar is er een Napoleon-speurtocht. In de Grote Herenkamer kun je facsimile’s doorbladeren van boeken uit Napoleons tijd.

Verder kun je van dinsdag tot en met vrijdag de vonken bewonderen van de Grote Elektriseermachine (om 11.00, 11.20 en 11.40 uur). Om twee uur kun je een rondleiding volgen, ook achter de schermen, met speciale aandacht voor de Franse tijd. Zaterdag en zondag is er zowel om 13.00 als om 14.00 uur een rondleiding naar de Sterrenwacht, het hoogste puntje van het museum.

De amusante en leerzame theatrale tour door het lab van Nobelprijswinaar Hendrik Lorentz vindt elke dag een paar keer plaats. Hiervoor kun je via de website reserveren. Voor de overige activiteiten kan niet worden gereserveerd, maar dien je je bij de kassa te vervoegen.

Kijk voor meer informatie op www.teylersmuseum.nl.

Tekst: Arnoud van Soest

Publicatiedatum: 13/07/2019