Stuk van de maand: rijmdicht van de grote brand van Kolhorn

Elke maand plaatst het Regionaal Archief Alkmaar een bijzonder archiefstuk uit de collectie in de schijnwerpers. Deze keer: een gedicht van een ooggetuige van de grote brand van Kolhorn in 1788. Op 15 september 2023 was het precies 235 jaar geleden dat een groot deel van Kolhorn verwoest werd door een brand. De brand ontstond aan het eind van de middag in de bakkerij aan de Oude Streek, al is de oorzaak van het ontstaan van de brand nooit duidelijk geworden. In een paar uur tijd werden 24 huizen, een schoolgebouw, de gereformeerde kerk en de mennonietenkerk (doopsgezinde kerk) in de as gelegd.

2 min

Sijmon Butter Castelijn woonde op dat moment in Kolhorn en zag het drama met eigen ogen. Geschokt door de gebeurtenissen heeft hij ‘de penne op gevat’ en zijn verhaal in een rijmdicht verwerkt. De dichter is naar eigen zeggen niet zo bedreven. Toch geeft het gedicht een goed beeld van de gebeurtenissen tijdens de brand en krijgen we een indruk van hoe de Kolhorners zich voelden.

Sijmon beschrijft hoe hij bij zijn haard zat ‘in stilheid en gedagte’, toen hij een ‘een droef en jammerklagt’ hoorde. ‘Ik hoorde een geroep met eiselijk geschrei. Daar s brand, een felle brand, al in de bakkerij’. Hij hoefde niet lang na te denken. Samen met zijn dorpsgenoten probeerde hij de brand te blussen. Dat viel niet mee. ‘Wij hadden wind en rook en brand en alles tegen’. De brand kreeg al snel de overhand, laaide op in de wind en sloeg over van huis naar huis.

Een deel van het rijmdicht van Simon Butter Castelijn. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Kolhorn lag op dat moment nog aan de Zuiderzee en was een echt vissersdorp. Veel Kolhorners werkten dag en nacht op zee, waardoor er op die bewuste avond weinig dorpsgenoten beschikbaar waren. De buurplaatsen kwamen snel te hulp: uit Schagen, Niedorp, Barsingerhorn en Winkel kwamen hulptroepen met brandspuiten. ‘Maar t was als of men spoot met olij in het vuur.’

Een deel van het rijmdicht van Simon Butter Castelijn. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar

Ook de houten dorpskerk vatte vlam door de sterke wind. Simon zag hoe het dak van de kerk in elkaar stortte, de ramen uit het lood vielen en uiteindelijk ook de toren in brand vloog. De kerkklok liet voor het laatst nog zeven slagen horen. ‘t Was of hij tot ons riep, adieu nu burgerij. Ge hoord na dezen nooit geen enkel slag van mij’.

Buitenkant folder m.b.t. herdenking brand in 1988. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Binnenkant folder m.b.t. herdenking brand in 1988. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Na enkele uren is de brand bij de mennonietenkerk ‘gestuit’. Meer dan de helft van de huizen aan de Oude en Nieuwe Streek werd verwoest in de brand. Om het dorp weer enigszins te kunnen opbouwen werd er een collecte gehouden in de Staten van Holland en West Friesland. De collecte bracht 18.024,65 gulden op en werd verdeeld onder de dorpsbewoners. De huizen en de twee kerken werden zoveel mogelijk in oude staat opgebouwd. Er werd wel minder hout gebruikt, want zo’n brand wilden ze niet nog een keer meemaken.