Slachtoffers razzia’s aan de vergetelheid ontrukt

In 2021 is het 80 jaar geleden dat er in Amsterdam op 22 en 23 februari twee razzia’s plaatsvonden, waarbij bijna 400 Joodse mannen werden opgepakt en gedeporteerd. 387 van hen werden vermoord, slechts twee mannen hebben het overleefd. De razzia’s leidden tot een golf van ontzetting en waren de directe aanleiding voor de Februaristaking.

2 min

In februari 1941 vonden in Amsterdam twee razzia’s plaats waarbij zo’n 400 Joodse jongemannen werden opgepakt, waarvan de meesten later werden vermoord. Slechts twee mannen overleefden de razzia’s, die leidden tot een golf van ontzetting en de aanleiding waren voor de Februaristaking van 1941. Het Amsterdamse Stadsarchief besteedt er aandacht aan.

Uit onderzoek van historica en gastconservator Wally de Lang blijkt dat ten minste 108 en mogelijk 150 van deze mannen in een gaskamer in het Oostenrijkse kasteel Hartheim zijn vergast. De misdaden behoorden tot de eerste massamoorden door vergassing van Hitlers regime. Met deze tentoonstelling in de hal van het Amsterdamse Stadsarchief worden alle slachtoffers herdacht.

Razzia in Amsterdam, 22 februari 1941. Collectie NIOD.

De expositie opent zodra de corona-maatregelen het toestaan, maar gelukkig is er nog een speciale themawebsite waarop 389 korte biografieën zijn te lezen. Ons oog valt op het portret van een bokser, Isaäc Brander. Isaac groeide op in een doodlopend grachtje in de Jodenbuurt, een buurt waar vooral arme Joden woonden, soms in vochtige kelders of op donkere zolders.

Isaäc werkte bij een steendrukkerij en in zijn vrije tijd bokste hij bij de Joodse boksclub Maccabi. Hij werd vele malen kampioen middengewicht. Zijn broers boksten ook. In de jaren veertig sloten zij zich aan bij een knokploeg van Joodse mannen die in actie kwamen als NSB’ers en andere antisemieten Joodse buurtbewoners bedreigden.

Begin 1941 woonde Isaäc met zijn vrouw Flora in de Jodenbreestraat. Samen met zijn broer Abraham werd hij opgepakt bij een razzia in het weekend van 22 en 23 februari. Via Buchenwald kwamen ze in Mauthausen terecht, waarna de broers op 11 augustus 1941 in de gaskamer van Slot Hartheim werden vermoord. Waarschijnlijk heeft Isaac nooit geweten dat hij vader was geworden van een zoon, die de oorlog zou overleven.

Isaäc Brander was lid van de joodse boksclub Maccabi. Foto: Joods Amsterdam in een bewogen tijd.

Bij de tentoonstelling hoort een boek: ‘De razzia’s van 22 en 23 februari 1941. Het lot van 389 Joodse mannen.’ Historica Wally de Lang schreef deze geïllustreerde paperback, die 363 bladzijden telt en verkrijgbaar is in de boekhandel of bij de Stadsboekwinkel.

In samenwerking met studenten van de lerarenopleiding Geschiedenis van de Hogeschool van Amsterdam wordt aan het thema aandacht besteed op Geschiedenislokaal Amsterdam, een website van het Stadsarchief voor het voortgezet onderwijs. Ook hebben de studenten een korte film gemaakt over de razzia’s.