Het nieuwe motto van het Scheepvaartmuseum, ‘Water verbindt werelden’, komt overal terug. In de historische kompaslijnen van de nieuwe huisstijl, in de herinrichting van het zeventiende-eeuwse gebouw en in de thema’s van de twee nieuwste tentoonstellingen: ‘Republiek aan Zee’ en ‘Cartografie & Curiosa’.

Met deze nieuwe koers wil het Scheepvaartmuseum zijn rol benadrukken als maritiem kenniscentrum en een sterkere focus leggen op de omvangrijke eigen collectie. De collectie behoort tot de wereldtop op zijn gebied, maar werd tot voor kort slechts in kleine mate getoond. In de nieuwe presentaties worden op basis van bijzondere collectiestukken maritieme ontwikkelingen uit verleden, heden en toekomst besproken. Hiermee hoopt het museum ook maatschappelijke discussies over thema’s als klimaatverandering en migratie te stimuleren.

Gevormd door de zee

Startpunt van een bezoek aan het Scheepvaartmuseum wordt vanaf vrijdag 10 mei de tentoonstelling ‘Republiek aan Zee’ in de Hoofdgalerij, die laat zien hoe Nederland als maritieme natie gevormd is. Aan de hand van ruim 50 topstukken uit de eigen collectie, waaronder schilderijen, scheepsmodellen en wapens, vertelt de presentatie het verhaal van de Republiek in de zeventiende en achttiende eeuw.

Om de cruciale rol van water in de geschiedenis van de Republiek duidelijk te maken, begint de tentoonstelling dan ook bij het begin: de opkomst en bloei van Amsterdam. Een imposant schilderij van de Zeeslag van Gibraltar (1607) tijdens de Tachtigjarige Oorlog valt regelrecht met de deur in huis. Maar niet alleen de grote historische gebeurtenissen worden besproken. Ook persoonlijke verhalen, zoals van Isaac Sweers en zijn vrouw Constantia Bloemaert, leden van de Amsterdamse high society van wie statige portretten te zien zijn, krijgen een plaats in de tentoonstelling.

Eyecatchers

Bij het thema ‘maritieme cultuur’ wordt de bezoeker aangenaam verrast door de aanwezigheid van een heus achttiende-eeuws trekjacht, dat in vol ornaat op zaal geplaatst is. Ook de pleziervaart is namelijk op het Amsterdamse IJ ontstaan, zo vertelt senior conservator Jeroen van Vliet. Daarnaast vonden er geregeld spiegelgevechten plaats, waarbij ter vermaak een zeegevecht werd nagebootst – compleet met gebulder van kanonnen. Het schilderij ‘Spiegelgevecht op het IJ’ door Abraham Storck (circa 1700) is een mooi voorbeeld hiervan.

Voor de tentoonstelling zijn verschillende collectiestukken zorgvuldig gerestaureerd. Maar het museum heeft ook bijzondere nieuwe aankopen gedaan, zoals een Chinees porseleinen beeldje van een Afrikaanse man. Stukken zoals deze dragen bij aan het tonen van een meerstemmig verhaal.

Wereldreis langs curiosa

Na een bezoek aan de Hoofdgalerij kunnen bezoekers doorlopen naar de tweede nieuwe presentatie ‘Cartografie & Curiosa’, waar de ontwikkeling van cartografie en de ontmoeting met een nieuwe wereld in beeld wordt gebracht. Hier is te zien hoe Nederlandse zeevaarders vanaf de zeventiende eeuw hun weg vonden en op welke manier deze reizen hun wereldbeeld beïnvloedden.

Het eerste deel van de tentoonstelling is opgezet als een reis, waarbij men vanuit Amsterdam via Brazilië vaart naar het VOC-verversingsstation in Zuid-Afrika en via de Indische Oceaan naar het nog redelijk onontdekte Australië en de Nederlandse stad Batavia in Indonesië. De reis eindigt in Japan, waar de Nederlanders zo’n twee eeuwen lang als enige Europeanen handel dreven. Dat gebeurde op het eiland Deshima in de baai van Nagasaki, waar een verfijnde negentiende-eeuwse kaart van getoond wordt.

In het tweede deel van de presentatie is het alsof de bezoeker van zijn reizen is teruggekeerd met allerlei exotische souvenirs. De tentoonstelling is ingericht als een curiositeitenkabinet: een schatkamer vol oogstrelende objecten. Hier begint het ‘koketteren’ met een onbekende wereld. We zien onder meer een in goud gezette bezoarsteen uit de maag van een geit, maar ook een aantal bijzondere bruiklenen uit een particuliere collectie. Want, zo geeft conservator Diederick Wildeman toe, de collectie van het Scheepvaartmuseum omvat nu eenmaal weinig Aziatische en Afrikaanse siervoorwerpen.

Perspectieven

Dichter des Vaderlands Tsead Bruinja is gevraagd om bij de tentoonstelling een gedicht te schrijven. Het gedicht met de veelzeggende titel ‘Republiek leidt wereld royaal om de tuin’ legt spijtig genoeg vooral de nadruk op de negatieve aspecten van de zeventiende- en achttiende-eeuwse wereldhandel: slavernij, armoede en de hoogmoed en arrogantie van de welgestelde kooplieden. Gelukkig bieden de nieuwe presentaties in het Scheepvaartmuseum een breder palet van perspectieven aan de bezoeker.

De tentoonstellingen ‘Republiek aan Zee’ en ‘Cartografie & Curiosa’ zijn vanaf vrijdag 10 mei open voor publiek. Kijk voor meer informatie over prijzen en openingstijden op de website van het Scheepvaartmuseum.

Tekst: Sarah Remmerts de Vries

Publicatiedatum: 07/05/2019