Scheepvaartmuseum toont zeldzame wandtapijten

In het ‘geweld’ van de grote overzichtstentoonstelling over het werk van Willem van de Velde de Oude & Zoon, zou je het bijna vergeten, maar het is tevens de eerste keer dat twee zeldzame wandtapijten van Van de Velde senior, de beroemdste zeeschilder uit de zeventiende eeuw, in Het Scheepvaartmuseum zijn te zien.

3 min

Op de twee wandtapijten wordt de Slag bij Solebay uitgebeeld, die op 7 juni 1672 aan de Engelse oostkust plaatsvond. Het zeegevecht was de eerste strijd in de derde Engels-Nederlandse oorlog (1672-1674), waarbij een Nederlandse vloot van meer dan honderd oorlogsschepen en 20.000 bemanningsleden onder leiding van Michiel Adriaensz de Ruyter vocht tegen een gecombineerde Engels-Franse vloot onder leiding van de Hertog van York, broer van de toenmalige Engelse koning Karel II (Charles II).

Op het eerste wandtapijt is te zien hoe het vlaggenschip van de Engelse vloot, de Royal James, uitbrandt. Op het andere wandtapijt zien we de twee oorlogsvloten afgebeeld als ze de volgende ochtend klaar liggen om het gevecht voort te zetten. De strijd eindigt echter onbeslist en beide kanten vierden dat als een overwinning.

‘The Burning of the Royal James Later in the Day’, ontworpen door Willem van de Velde de Oude, na 1685.

Zeeschilder Willem van de Velde, die in 1672 samen met zijn zoon naar Engeland was getrokken om voor het Engelse hof te gaan werken, maakte het ontwerp. Het hielp dat hij zelf bij de Slag van Solebay aanwezig was geweest, maar dan aan Nederlandse kant. Op basis van zijn ontwerp weefde Thomas Poyntz de tapijten in de koninklijke weverijen van Mortlake bij Londen.

Op de vraag waarom het Engelse hof geen schilderijen liet maken van bovengenoemde zeeslag vertelt Tim Streefkerk, conservator Kunstnijverheid van Het Scheepvaartmuseum: “Tapijten waren een middel om je macht mee uit te stralen; ze waren ontzettend kostbaar.”

Van de zeeslag zijn twee series van zes wandtapijten gemaakt. De eerste serie werd in 1672 geproduceerd in opdracht van Karel II. De tweede serie werd tien jaar later gemaakt in opdracht van Jacobus II, die als opperbevelhebber van de Frans-Engelse vloot de slag had meegemaakt en die zijn broer Karel II inmiddels als koning was opgevolgd. Hij wilde de tapijten aan een trouwe vriend geven, admiraal George Legge, maar die werd in de Tower opgesloten, waar hij uiteindelijk overleed. Streefkerk: “Hij heeft die tapijten dus nooit gekregen.”

Uiteindelijk zijn de wandtapijten in particuliere handen terecht gekomen. Het Scheepvaartmuseum wilde de tapijten al langer hebben en kon toeslaan toen ze 2019 op kunstbeurs Tefal door een Engelse handelaar te koop werden aangeboden. Met financiële steun van allerlei fondsen slaagde het museum er in om ze aan te kopen. Het betrof de grootste aankoop uit de geschiedenis van het museum.

‘The Fleets drawn up for Battle’, ontworpen door Willem van de Velde de Oude, na 1685.

De overigen vier wandtapijten uit de tweede serie bevinden zich in Amerikaanse musea. Drie daarvan zijn het bezit van een museum in Philadelphia, maar kunnen niet tentoonstellen worden, omdat ze in hele slechte staat verkeren. De wandtapijten die Het Scheepvaartmuseum nu laat zien zijn echter extreem goed bewaard.

Het zijn de grotere tapijten uit de serie (respectievelijk 6 bij 3,3 en 4,5 bij 3,3 meter) en je kunt je voorstellen dat ze minder tentoongesteld zijn, vermoedt conservator Streefkerk, en dat ze ergens op een zolder terecht zijn gekomen. “De kleuren zijn heel mooi bewaard gebleven; het blauw en het rood springt er ècht uit. We hebben ze dus niet hoeven schoonmaken.”

De wandtapijten maken deel uit van de grote overzichtstentoonstelling over Willem van de Velde & Zoon, die tot en met 27 maart 2022 in Het Scheepvaartmuseum is te zien. Een filmpje over de restauratie van de tapijten (er moesten wat scheurtjes worden gedicht en hier en daar is de boel verstevigd – AvS) is hieronder te vinden.