Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Rijksmuseum belicht turbulente geboorte van Nederland

In de tentoonstelling ‘80 Jaar Oorlog; de geboorte van Nederland’ van het Rijksmuseum vertellen wandtapijten, resten van de Beeldenstorm, wapens en schilderijen over het ontstaan van Nederland.

Nederland zoals we dat nu kennen is pas 450 jaar oud. Voor die tijd maakte het deel uit van een groter geheel: de Nederlanden. Dat bestond uit Nederland, België, Luxemburg en zelfs delen van Noord-Frankrijk. De koning van Spanje heerste over de Lage Landen. Eerst was dat Karel V en in maart 1556 werd zijn zoon Filips II tot koning van Spanje gekroond. De stemmige muziek die voor zijn kroning werd gecomponeerd weerklinkt als je de tentoonstelling betreedt.

Anoniem, De Spaanse Furie in Antwerpen in november 1576, ca. 1580. Museum aan de Stroom Antwerpen.

Filips II stond alleen de katholieke kerken toe; alle andere godsdiensten waren verboden. De onvrede met zijn bewind leidde uiteindelijke tot een oorlog die tachtig jaar zou duren, ook al is er natuurlijk niet al die tijd gevochten. Uiteindelijk maakte Nederland zich los, om als goeddeels protestantse republiek verder te gaan. De zuidelijke gewesten, waaronder het katholieke België, gingen hun eigen weg.

Chaos

Eén van de eerste zalen is gewijd aan de chaos die ontstond toen de katholieke koning het in die tijd opkomende protestantisme onderdrukte. Dat leidde tot verzet, dat overigens niet al te zachtzinnig was. De aanhangers van Calvijn vielen de monniken aan en plunderden kerken. Filips II kon dat niet over zijn kant laten gaan en stuurde zijn soldaten naar Nederland, onder leiding van de hertog van Alva. Tegenstanders worden onthoofd, steden worden verwoest en het platteland leed onder de plunderingen. Het waren overigens niet alleen de Spaanse soldaten die zich daar schuldig aan maakten, ook de Geuzen konden er wat van.

Adriaen Thomasz Key, Portret van Willem van Oranje, ca. 1579.
Beeld: Rijksmuseum (aankoop met steun van de Commissie voor de Willem de Zwijgertentoonstelling, 1933).

De tentoonstelling bestaat uit mooie schilderijen en indrukwekkende wandtapijten, maar één van de interessantste objecten zijn misschien toch wel de kalkstenen restanten van de Beeldenstorm, waarbij radicale protestanten kerken en kloosters aanvielen, om altaarstukken en heiligenbeelden aan gruzelementen te slaan. Zo worden er restanten getoond van beelden uit de dorpskerk van Doorn, die onder de grond werden gestopt en daardoor hun kleur hebben behouden. Het maakt bijna tastbaar wat we alleen uit de geschiedenisboekjes kennen.

Plunderende soldaten

Overigens waren het sowieso gewelddadige tijden, want zo hangt er ook een schilderij waarop te zien is hoe Spaanse soldaten op 4 november 1576 moordend, verkrachtend en plunderend door Antwerpen trekken, omdat ze al maanden geen soldij hebben ontvangen. Protestanten behoren al weer eeuwen tot de gevestigde orde en daarom is het aardig om te zien dat het ooit begon met illegale erediensten in de open lucht, die vaak duizenden mensen trokken. Bijeenkomsten waar gewapende mannen de wacht houden. Van godsdienstvrijheid en tolerantie, waar Nederland zich graag op laat voorstaan, was toen nog geen sprake.

400 edelen boden aan Margaretha van Parma, plaatsvervanger van Filips II, een petitie aan om de vervolging van protestanten te stoppen. ‘Vreest niet, mevrouw,’ zouden haar volgelingen hebben gezegd, ‘het zijn maar bedelaars’. Het zijn maar ‘gueux’, wat Frans is voor geuzen. De opstandelingen vonden het wel een grappige naam en noemden zich voortaan zo.

Hendrik de Keyser II, Borstbeeld van Piet Hein, 1636, Rijksmuseum

Oorlogstuig

Niet alleen liefhebbers van mooie schilderijen, maar ook die van oorlogstuig kunnen hun hart ophalen, want op de tentoonstelling zijn tien onhandig lange musketten en twee fraaie harnassen te bewonderen. Volgens de begeleidende tekst is de deuk in de borstplaat, die nog door Willems zoon Maurits zou zijn gedragen, ontstaan omdat er met een musket op is geschoten om te testen of het harnas bullet proof is.

In de derde zaal liggen 18 authentieke kanonskogels op de grond, die Spaanse soldaten op Haarlem afvuurden tijdens een maar liefst zeven maanden durende belegering, die 12 juli 1573 eindigde met de herovering van de stad. Een inwoner van Haarlem heeft destijds precies uitgerekend hoeveel kogels de Spanjaarden op de stad hebben afgevuurd: 10.402. “Het zijn net bowlingballen,” mompelt een jongetje dat er naar staat te kijken. Wie van geschiedenis en authentieke documenten houdt, kan zijn hart ophalen aan het Plakkaat van Verlatinghe, waarmee de Staten-Generaal op 26 juli 1581 Filips II de rug toekeert, omdat hij zich niet als een wijze koning, maar als een tiran heeft gedragen. De oorlog is daarmee nog lang niet ten einde, maar het begin is er.

Vermoord

Op 10 juli 1584 wordt Willem van Oranje, aanvoerder van het Nederlandse verzet, in opdracht van Filips II vermoord. Niet dat het veel uitmaakt, want vier jaar later worden de noordelijke Nederlanden een republiek. En Willem van Oranje wordt postuum de Vader des Vaderlands. Er wordt trouwens nog iemand vermoord: Johan van Oldenbarnevelt. Op 13 mei 1619 wordt hij op het Haagse Binnenhof onthoofd, nadat hij van hoogverraad is beticht. We zien het zwaard van de beul van Utrecht. Helemaal zeker dat dit zwaard is gebruikt om de raadpensionaris een kopje kleiner te maken is het Rijksmuseum niet, dus voorzichtigheidshalve staat er bij dat het beulszwaard voor deze gelegenheid ‘kan’ zijn gebruikt. Maar de kans dat de Utrechtse beul nou nèt die dag een zwaard van een collega heeft geleend lijkt niet zo groot.

Uiteraard ontbreekt Piet Hein niet die in opdracht van de West Indische Compagnie in september 1628 bij Cuba een Spaanse zilvervloot kaapt. Hein was een kaper in overheidsdienst, want het buitmaken van vijandelijke schepen was in die tijd geoorloofd. Nederland is op dat moment immers in oorlog met Spanje. Hein had dus een officiële ‘kaapbrief’ meegekregen van de Staten-Generaal. Kapen was prima, maar het was blijkbaar niet de bedoeling dat Piet Hein zulks op eigen houtje deed.

De roof leverde overigens 11,5 miljoen toenmalige guldens op, waarmee de republiek het oorlogsbudget flink kon opvijzelen.
Edoch, na zoveel jaar oorlog voeren wordt Nederland oorlogsmoe, en ook de bezoeker van deze best wel uitgebreide tentoonstelling snakt naar de vrede, die op 15 mei 1648 in het Duitse stadje Munster wordt gesloten, tussen Spanje en de Republiek der Verenigde Provinciën. Nederland is geboren en kan haar schepen de aardbol over sturen, waarna de Gouden Eeuw kan losbarsten.

‘80 jaar oorlog; de geboorte van Nederland’ is tot en met 20 januari 2019 te zien in het
Rijksmuseum. Zie: www.rijksmuseum.nl.

Publicatiedatum: 22/10/2018

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.