3 min

Er stonden in Noord-Holland naar schatting 80 kastelen. Nu staan er nog maar 5, al dan niet als ruïne of (over)gerestaureerd gebouw. In het landschap zijn op verschillende locaties opgemetselde funderingen te ontdekken. Soms is er alleen nog maar een vlak of hobbelig terrein te zien, waar de resten van een kasteel zouden moeten/kunnen liggen.

Veel kasteelterreinen zijn inmiddels aangemerkt als archeologisch (rijks)monument en kunnen niet zonder meer door gravend onderzoek (verder) onderzocht worden. Gelukkig kunnen archeologen dankzij geofysische technieken wel onderzoek doen. De provincie Noord-Holland heeft heel veel kennis in huis over kastelen in Noord-Holland, maar vindt het belangrijk die kennis aan te vullen door oude onderzoeken uit te laten werken en/of aanvullend onderzoek te laten doen.

Kasteel Assumburg te Heemskerk. Tekening van Paulus Lauters, 1840 – 1855. Beeldcollectie van de gemeente Haarlem, Noord-Hollands Archief.

Oud en nieuw onderzoek

De afgelopen jaren heeft de provincie al een aantal terreinen laten onderzoeken. Oude opgravingsresultaten werden met nieuwe data opnieuw bekeken en deze combinatie van gegevens leidt vaak tot (verrassende) nieuwe inzichten. In de archeologische kroniek 2019 is een apart katern opgenomen over kastelen in Noord-Holland.

Nancy de Jong en Rob Gruben voeren het inhoudelijk deel van de onderzoeken uit. De Jong en Gruben werken aan een promotieonderzoek over de strategische overwegingen van de kastelenbouwprogramma’s van Rooms-koning Willem II (1227-1256) en diens zoon graaf Floris V (1254-1296) in Noord-Holland.

Veel aandacht is voor de ontwikkeling en introductie van het vierkante kasteel in Nederland. Ook wordt het begrip ‘kasteel’ in samenhang met de omgeving onderzocht, alsmede haar functie, die veel uitgebreider was dan tot dusver wordt aangenomen. Met de kennis van nu worden zaken opnieuw bekeken en met geofysische technieken (uitgevoerd door geofysicus Ferry van den Oever) worden de kastelen aan een hernieuwd onderzoek onderworpen. Het onderzoek bij Brederode vond eind maart plaats.

Huize Aelbrechtsberg te Bloemendaal. Tekening toegeschreven aan Cornelis Pronk, 1727 – 1733. Beeldcollectie van de gemeente Haarlem, Noord-Hollands Archief.

Brederode; echt of restauratiefantasie?

Brederode is het oudste rijksmonument van ons land en wordt al sinds 1862 gerestaureerd en onderzocht. Sinds die tijd zijn onnoemelijk veel archeologische sporen uitgewist, met als gevolg dat hele generaties onderzoekers hun tanden stuk bijten op dit complex. Over de bouwtijd van Brederode is geen overeenstemming. Een veronderstelde bouwtijd rond 1282 zou impliceren dat Willem van Brederode (1226-1285) de bouwheer zou zijn maar er lijken geen stukken metselwerk tot in die tijd terug te gaan.

Wel liggen er geglazuurde tegeltjes uit de periode van Willem van Brederode die oorspronkelijk behoorden tot een mozaïekvloer in de hoofd- en kapeltoren, maar deze lijken te zijn aangebracht tijdens een van de vele restauraties. Nu zijn er vooral resten te zien van een kasteel dat na een beleg in 1351 gebouwd werd en vooral gerestaureerd werd na 1450.

Nancy de Jong en Ferry van den Oever bij rijksmonument Brederode. Foto: provincie Noord-Holland.

Nancy de Jong en Rob Gruben hebben onderzoek gedaan op het voorterrein van Brederode, waar in de loop der jaren veel scherven zijn aangetroffen die afkomstig lijken te zijn uit het einde van de 12e en het begin van de 13e eeuw. Ondanks die vroege vondsten is het voorburchtterrein echter nooit onderzocht. De Jong en Gruben hopen in een latere fase van hun onderzoek meer duidelijkheid te krijgen over de exacte omvang van het kasteel en de bouwtijd.

Bron: Provincie Noord-Holland

Publicatiedatum: 22/04/2021