3 min

Tijdens een ontbijt met burgemeester Halsema in het Stadsarchief op 27 oktober werd de kaart onthuld. We zien dat de Amstel veel breder is dan nu en de Dam nog echt een dam is. Langs de oevers van de Amstel staan houten huizen. In het stratenpatroon van nu zijn de structuren uit die tijd nog steeds herkenbaar.

Vogelvluchtimpressie van Amsterdam in 1275. Bekijk op een groter formaat.

Amstel was veel breder

Toen graaf Floris de Vijfde de inwoners van Amsterdam in 1275 het tolprivilege gaf, was Amsterdam ongeveer een eeuw oud. De inwoners woonden op de oevers langs de Amstel, die veel breder was dan nu te zien is op het Damrak en het Rokin. De rivier had namelijk de volledige breedte van de Nieuwendijk en de Kalverstraat aan de westzijde tot aan de Warmoesstraat en de Nes aan de oostzijde. Dit was inclusief de oeverlanden gemiddeld zo’n 170 meter. Deze breedte is nog te zien aan de Oudebrugsteeg. Deze steeg loopt in een rechte lijn vanaf de Nieuwendijk over het Damrak naar de Warmoesstraat.

De Warmoesstraat. Via Gemeente Amsterdam.

Dam

De Dam is nu een groot plein, maar in 1275 liep de bebouwing van de Warmoesstraat en de Nes én de Nieuwendijk en de Kalverstraat gewoon door. De dam was een smalle verbinding tussen de 2 oevers van de Amstel. In deze dam was de damsluis gelegen. Die bevond zich ter hoogte van de Industriële Groote Club. De dam scheidde het zoute water van het IJ van het zoete water. De nu gedempte Nieuwezijds Voorburgwal was een waterloop die na de aanleg van de dam is gegraven als extra waterlozing op het Damrak en uitmondde bij de Dirk van Hasseltssteeg.

De huidige Dam heeft zijn oorsprong in een relatief smalle middeleeuwse dam met sluis. Voor de ingang van de Industriële Groote Club was de plek van de damsluis. Via Gemeente Amsterdam.

Oudst bekende Amsterdammer

De Amsterdammers van 1275 woonden in houten huizen met rieten daken, aan de westzijde van de Amstel op heuveltjes, zogeheten terpen, en aan de oostzijde op de dijk. Waar in 1300 de Oude Kerk zou worden gebouwd, stond al een houten kapel met daaromheen een kerkhof. Op dit kerkhof lag de oudst bekende Amsterdammer. In de tentoonstelling ‘De geboorte van de stad. Op zoek naar middeleeuws Amsterdam’ in het Stadsarchief, is vanaf maart 2025 een gezichtsreconstructie van de oudst bekende Amsterdammer te zien.

Het Damrak. Hier is de Amstel gedempt. Via Gemeente Amsterdam.

Bedrijvigheid

Rond het water van het Damrak was het een en al bedrijvigheid. Dit was de plek waar (kogge)schepen aanlegden. Er stonden woon- en pakhuizen en er was onder meer een smederij in bedrijf. Aan het Rokin was de werkplaats van een leerlooier en schoenmaker. Deze werkplaats lag op een stukje oeverland dat was gewonnen op de rivier.

Centraal in de stad ligt de Amstel. Via Gemeente Amsterdam.

Van een pad tot een steeg in de Jordaan

Achter de dijken zijn langgerekte kavels naar het achterland te zien die in gebruik waren als akker of als weiland. Deze structuur is nu nog herkenbaar aan de stegen die rond het Damrak en Rokin liggen. De stegen zijn voortgekomen uit paden langs de kavelsloten. Deze sloten zijn gegraven door de ontginners van het land. In de 14e eeuw werden die sloten stuk voor stuk gedempt en de paden werden verbreed tot steeg. In het verlengde van deze stegen zijn de hoofdstraten en grachten in de Jordaan overblijfselen van het oude middeleeuwse landschap.

De vogelvluchtkaart is gemaakt door archeologisch (3D) illustrator Mikko Kriek samen met archeologen van Monumenten en Archeologie van de Gemeente Amsterdam.

Bron: Gemeente Amsterdam

Publicatiedatum: 04/11/2024