Nieuwe plafondschildering van Gerard de Lairesse gevonden

In de collectie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) is een driedelige plafondschildering gevonden van Gerard de Lairesse (1640-1711), een van de beroemdste Nederlandse schilders in de 17e eeuw. De doeken beslaan samen bijna 27 vierkante meter. Ze vormen één kolossale trompe l’oeil van een klassiek steenreliëf met putti, bladeren en hemelgloben en met in het midden een opening waaronder de Faam vliegt.

2 min

Meester plafondschilder

Gerard de Lairesse vervaardigde veel plafondschilderingen voor Amsterdamse grachtenpanden en buitenhuizen, en voor lustslot Soestdijk en Paleis Het Loo van Stadhouder-Koning Willem III. Zijn plafondschilderingen werden in zijn tijd zeer geroemd en bewonderend ‘hemelen op aarde’ genoemd. Door de eeuwen heen zijn deze schilderingen bijna allemaal verloren gegaan en slechts vijf leken bewaard. Totdat in Collectiecentrum Nederland (CC NL) recent deze zesde plafondvoorstelling is ontdekt in de Rijkscollectie RCE door Margriet van Eikema Hommes en Eric Domela Nieuwenhuis. Deze vondst is het resultaat van gezamenlijk onderzoek van de RCE en Pieter Vlaardingerbroek van Monumenten en Archeologie – Gemeente Amsterdam.

Margriet van Eikema Hommes, Zeph Benders en Eric Domela Nieuwenhuis bij een plafondschildering van Gerard de Lairesse (1640-1711). Beeld: Bram Petraeus.

Een 17e-eeuwse ‘geschilderde kamer’

De vondst is extra bijzonder omdat deze doeken ooit deel uitmaakten van een veel groter kunstwerk: een ‘geschilderde kamer’. Zo werden in de 17^e eeuw de vertrekken met schilderingen op wanden en het plafond genoemd. De Lairesse maakte ‘zijn’ geschilderde kamer voor het Amsterdamse grachtenpand (Herengracht 132) van de doopsgezinde zijdekoopman Jacob de Flines. Johannes Glauber schilderde enorme arcadische landschappen op de wanden waarin De Lairesse figuren toevoegde. Alle doeken waren gevat in een betimmering met pilasters, zodat het leek alsof je in een antiek paviljoen stond. Al in de 17^e eeuw was deze kamer beroemd.

Uitgerolde vondst

Kort na 1910 is deze ‘geschilderde kamer’ ontmanteld en raakten de onderdelen verspreid. De arcadische landschappen behoren nu tot de collectie van het Rijksmuseum. De betimmering leek verloren, maar delen ervan zijn 15 jaar geleden door Pieter Vlaardingerbroek teruggevonden in het depot van het Amsterdam Museum. Ook de plafondstukken leken verloren, maar bleken decennialang opgerold in het depot van de RCE te liggen. Ze zijn nu uitgerold en worden gerestaureerd.

Drie plafondschilderingen van Gerard de Lairesse ontdekt in de Rijkscollectie RCE. Beeld: Bram Petraeus.

Onderzoek van de ‘geschilderde kamer’

De restauratie biedt een uitgelezen kans tot onderzoek van deze drie plafonddoeken, samen met de doeken voor de wanden en de betimmering. Dat een 17^e-eeuwse ‘geschilderde kamer’ uit een burgerwoning vrijwel compleet bewaard is, is uitzonderlijk. Er is geen ander voorbeeld bekend. Dit biedt de unieke mogelijkheid dit geheel te onderzoeken: de materiele aspecten, de iconografie en hoe alle decoraties waren afgestemd op elkaar. De verwachting is dit vertrek ook (grotendeels) te kunnen reconstrueren. Hopelijk kan deze ‘geschilderde kamer’, die nu in onderdelen bij drie instellingen is ondergebracht, dan weer als geheel worden gepresenteerd.

Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Publicatiedatum: 06/05/2023