3 min

Het Mondriaanfonds, stimuleringsfonds voor beeldende kunst en cultureel erfgoed, steunt het landelijke onderzoeksproject Oorlog in Arcadië, 1940-1945 met een bijdrage van circa 188.000 euro. In het project over kastelen, buitenplaatsen en landgoederen in de Tweede Wereldoorlog werken het Gelders Genootschap en de Nederlandse Kastelenstichting (NKS) samen.

Het verhaal van Oorlog in Arcadië, 1940-1945 is volgens de initiatiefnemers tot dusver niet erg bekend, omdat er zowel vanuit militaire geschiedenis als vanuit buitenplaatsenhistorie weinig aandacht voor is. Daar willen het Gelders Genootschap en de NKS verandering in brengen. De partners gaan in het project kijken naar de geschiedenis (wat is er toen gebeurd?) en het erfgoed (hoe gaan we er nu mee om?).

Geschiedenis en erfgoed

Het onderzoek heeft nationale betekenis. Voor het eerst wordt op zo’n omvangrijke schaal in beeld gebracht op welke wijze kastelen, buitenplaatsen en historische landgoederen een rol hebben gespeeld in de Tweede Wereldoorlog en wat de invloed van WOII tot op heden is op dit bijzondere erfgoed.

Daarbij wordt een interdisciplinaire benadering gehanteerd met inhoudelijke aandacht voor de impact die de oorlog had op gebouwen, bewoners, het landschap en de gemeenschap daaromheen, geplaatst in een breder politiek-maatschappelijk kader. Het Gelders Genootschap en de NKS baseren zich naar eigen zeggen op een grote diversiteit bronnen. Enerzijds om een brede scope te kunnen hanteren en anderzijds om aandacht te geven aan de lokale verhalen, waarvoor egodocumenten en oral history worden ingezet.

Daarnaast is het de bedoeling met huidige eigenaren, overheden en deskundigen in gesprek te gaan over het materiële en immateriële oorlogserfgoed van kastelen, buitenplaatsen en landgoederen. Dit deel van het onderzoek is geconcentreerd op vier landgoederenzones waar de oorlog grote invloed heeft gehad: Gelders Arcadië, Utrechtse Heuvelrug, Noord-Limburg en Kennemerland. Hoe laten we nu het verhaal van de Tweede Wereldoorlog op buitenplaatsen en landgoederen zien? Hoe gaan we met deze herinneringscultuur én met het fysieke oorlogserfgoed op landgoederen om?

De adviescommissie van geldschieter Mondriaanfonds prijst het plan: “Mede door de interessante thematische invalshoek, waarbij met andere blik naar de Nederlandse kastelen, landgoederen en buitenplaatsen wordt gekeken, zorgt dit onderzoek voor verdieping van de kennis over de bezettingstijd”.

Speciale uitgave Het Buiten

Vooruitlopend op het meerjarige project zijn in een speciale editie van het landelijke tijdschrift Het Buiten (mei 2020) diverse processen en thema’s van Oorlog in Arcadië geïntroduceerd.

Daarbij gaat het onder andere om verwoesting en vordering van kastelen en landgoederen en de gevolgen voor eigenaren, personeel en pachters. Ook de opvang van weeskinderen, onderduikers en evacuees en kunstroof en plundering komen aan bod, evenals de huidige omgang met dit oorlogserfgoed. De uitgave van Het Buiten is hier te downloaden.

De Nederlandse Kastelenstichting heeft zoals uitvoerig in magazine MONUMENTAAL gemeld voor de Dag van het Kasteel 2020 een digitaal verhalenplatform gelanceerd met het thema Bezet en Bevrijd: kastelen en buitenplaatsen in 1940-1945. Daarop kunnen geïnteresseerden kennis maken met onbelichte verhalen over kastelen en buitenplaatsen ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Het platform is hier te bezoeken.

Foto: Kasteel Doorwerth liep tijdens de Slag om Arnhem in 1945 forse schade op (bron: Gelders Archief).

Hulp bij het project

Het onderzoek loopt circa drie jaar, met als beoogde begindatum 1 januari 2021. Voor Oorlog in Arcadië zoeken het Gelders Genootschap en de NKS aanvullende informatie, documentatie en illustraties voor een zo compleet mogelijk beeld.

Uitgangspunt is dat de landgoederen en buitenplaatsen worden bekeken als geheel, als ensembles met hoofdgebouw (kasteel/landhuis), bijgebouwen, pachtboerderijen, landerijen en bossen waar mensen woonden en werkten. Hoe zag het dagelijkse leven er uit in die ongewone periode?

U kunt hiervoor contact opnemen met projectleider dr. Elyze Storms-Smeets, 026-4421742, e.storms@geldersgenootschap.nl

Bronnen: Monumentaal en Nederlandse Kastelenstichting (NKS)

Publicatiedatum: 31/10/2020