4 min

Het idee voor een tentoonstelling over verdwenen kastelen komt bij Jean Roefstra vandaan. Hij is assistent beheerder van het depot van Huis van Hilde. “Jean kan altijd heel bevlogen over kastelen vertellen,” vertelt manager Anouk Veldman. “Bij kastelen denk je meestal aan het Muiderslot, maar dat Noord-Holland tachtig kastelen heeft gekend, waar niets meer van overeind staat, is intrigerend. Je ziet vlak land, méér is er niet te zien.” De kastelen zijn door oorlogen verwoest of door overstromingen in verval geraakt. En soms zijn de resterende stenen voor de bouw van huizen gebruikt.

Affiche ‘Op zoek naar ridders en kastelen’. Via Huis van Hilde.

Maar er was nóg een aanleiding om de verdwenen kastelen in het zonnetje te zetten. Archeologen van de gemeente Alkmaar hebben afgelopen zomer geofysisch onderzoek gedaan naar de in de grond verborgen fundamenten van twee kastelen in de nabij Alkmaar gelegen Oudorperpolder: Nieuwburg en Middelburg. De zeshonderd meter van elkaar gelegen kastelen behoorden ooit toe aan graaf Floris V, die daarmee de Westfriezen onder de duim wilde houden.

Bij geofysisch onderzoek gaat er geen schep de grond in, maar stuur je radarstralen de grond in, die door stenen worden weerkaatst, zodat je fundamenten kunt ‘zien’ liggen. Bij voormalig kasteel Middelburg deed men een spectaculaire vondst: de eerste versterkte voorpoort van Nederland, ook wel barbacane genoemd. Aan de technieken waarmee je onder de grond kunt kijken is een apart hoekje gewijd.

Met geofysisch onderzoek worden de fundamenten van een kasteel in kaart gebracht. Via Huis van Hilde.

Bronzen schat

De expositie wijdt ook aandacht aan burcht Nieuwendoorn in Krabbendam en kasteel Oud Haerlem in Heemskerk. In dat laatste kasteel werd in de jaren zeventig in een kuil buiten de kasteelmuren bronzen vaatwerk uit de late Middeleeuwen aangetroffen. De bronzen schat staat nu in de vaste opstelling van Huis van Hilde. Veldman: “Er zijn allerlei theorieën, maar mogelijk is die schat daar begraven om te voorkomen dat-ie geroofd zou worden.”

Oud Haerlem is een typisch voorbeeld van een verdwenen kasteel, voegt ze er aan toe. “Eigenlijk kijk je naar een weiland en het enige dat je weet is dat hier ooit rond 1300 een kasteel heeft gestaan.” Als je méér wilt weten, moet je gaan graven, maar volgens Veldman doe je dat alleen als er bouwplannen zijn of als de grondwaterstand drastig zou veranderen. “Zolang het gebied niet wordt bedreigd, blijven die fundamenten onaangeroerd en kun je er alleen met geofysisch onderzoek een blik op werpen.”

Anouk Veldman, manager Huis van Hilde. Foto door Arnoud van Soest.

Compleet servies

De expositie wijdt overigens ook aandacht aan de ‘woontoren’ in de Breestraat van Beverwijk, die ooit stond op de plek waar nu de C&A staat. “Die woontoren wordt onder de kastelen geschaard, omdat hij verdedigbaar was en gigantisch dikke muren had. De vondsten die daar voor de bouw van C&A in de beerput zijn gedaan, kun je nu op de tentoonstelling zien. In de beerput is een compleet servies met kannetjes en bekers aangetroffen. Dat tref je normaal niet in een beerput aan, want die is alleen voor afval, maar er is een theorie dat dat servies dateert van vóór de tijd dat er een beerput was. Dan hebben we het over 1300.”

Behalve eerder genoemd servies, prijken er in de vitrines ook aardewerken schalen en kannen voor dagelijks gebruik, kanonskogels, een oorlogshamer en topstukken, zoals de sleutels van voormalig kasteel Oud Haerlem. Ook is er een bronzen signaalhoorn te zien, die nog nooit eerder tentoon is gesteld. De hoorn, die nog in zeer goede staat verkeert (“Je kunt er zelfs nog op blazen”) is vermoedelijk gebruikt om alarm te slaan, of, iets minder dramatisch, aan te geven dat de poort omhoog werd gehezen. Verder kun je het Egmondse zwaard bewonderen. Veldman: “Uit bronnen weten we dat er tussen 1100-1200 een kasteel moet hebben gestaan. Het zwaard, dat in een bollenveld is gevonden, dateert ook uit die tijd. Maar dat kasteel is nooit gevonden; dat blijft een mysterie.”

Signaalhoorn en bij kasteel Oud Haerlem gevonden sleutel. Via Huis van Hilde.

Zwaardvechten

Om de kastelen een gezicht te geven, maken we kennis met vier middeleeuwse ridders: Floris V, Arnoud van Heemskerk, Willem van Egmond en Simon van Haarlem. De ridders komen hélemaal tot leven tijdens het ridderspektakel dat op Hildes Verjaardag (20 oktober) plaatsvindt. Dan is er een voettoernooi, waar acht Hollandse ridders aan zullen deelnemen, er zijn workshops zwaardvechten en er is een markt met middeleeuwse handelaren en ambachtslieden.

In de hersft- en kerstvakanties is er uiteraard ook het nodige te doen. Zo staan er in het museum acht schatkisten met opdrachten, waarmee je ridderplaatjes kunt verzamelen en kun je ook leren  zwaardvechten. ‘Op zoek naar ridders en kastelen’ duurt tot en met januari 2020. Het archeologiecentrum staat naast NS-station Castricum. Meer informatie is te vinden op www.huisvanhilde.nl.

Ridders in gevecht. Via Huis van Hilde.

Tekst: Arnoud van Soest

Publicatiedatum: 17/10/2019