Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

De Zaanstreek in oorlogstijd

Dit jaar is het 75 jaar geleden dat de Zaanstreek werd bevrijd na vijf jaar oorlog, geweld en onderdrukking. De tentoonstelling De Zaanstreek in oorlogstijd toont voor welke onmogelijke keuzes de Zaankanters stonden tijdens de Duitse bezetting. De tentoonstelling is digitaal geopend door presentator en journalist Merel Westrik. Westrik sprak de audiotour van de tentoonstelling in.

In mei 1940 breekt de Tweede Wereldoorlog uit in Nederland. Wat gebeurt er met een samenleving waar democratie van de een op de andere dag verdwijnt? Wat betekent het om niet vrij te zijn? En voor welke keuzes kwamen de Zaankanters te staan tijdens de bezetting?

Fietsen langs liefdesbrieven

Honderdduizenden Nederlanders werden tijdens de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s als dwangarbeider ingezet voor de Duitse oorlogsindustrie. Vele arbeiders stonden voor een groot dilemma: onderduiken of naar Duitsland? Eén van hen was Maarten van Tent, werkzaam bij de wapen- en munitiefabriek Artillerie-Inrichtingen op het Hembrugterrein in Zaandam. In 1942 vertrok hij met pijn in het hart naar Duitsland. Zijn grote liefde Tinie bleef achter. Met brieven hielden ze de hele oorlog innig contact.

Maarten en Tinie schreven 307 brieven en kaarten naar elkaar. Ze droomden van een leven samen en spaarden voor een uitzet. Om aan de censuur van de nazi’s te ontsnappen, spraken Maarten en Tinie een ps-codetaal af. Zo betekende ‘ps. Stuur mij wat sigaren’ eigenlijk ‘er zijn veel doden en gewonden’ en met ‘ps. Heb je je moeder nog gezien?’ bedoelde Maarten dat hij ziek was. Maarten overleefde de oorlog en keerde veilig terug bij Tinie. Over de oorlogsjaren sprak hij zelden.
De brieven van Maarten en Tinie zijn door Marianna Van Tent en Piet Wilms geschonken aan het Zaans Museum en te zien tijdens de tentoonstelling De Zaanstreek in oorlogstijd.

De brieven en verhalen van Maarten en Tinie zijn aan elkaar geknoopt in de fietstocht ‘De liefde bedreigd’. De route leidt van het Hembrug Museum op het Hembrugterrein naar de plek waar Tinie de oorlog doorbracht: Fort Benoorden Purmerend. Bekijk de fietsroute.

Liefdesbrieven uit oorlogstijd. Foto: Zaans Museum.

Noodkacheltjes en andere verhalen

Hoe langer de oorlog duurde, hoe meer tekorten er ontstonden. Niet alleen levensmiddelen waren schaars, ook kookgerei en brandstof waren moeilijk te verkrijgen. De Zaanse blikfabriek Verblifa (Verenigde Blikfabrieken) in Krommenie produceerde tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog onder andere carbidlampjes en noodkacheltjes. Vanwege de spoorwegstaking konden er geen kolen uit Limburg naar het westen van Nederland worden aangevoerd. De noodkacheltjes van Verblifa hadden veel minder brandstof nodig, want er werd gekookt op houtafval, takken en laatste restjes kolen. Verblifa verkocht deze noodkacheltjes ver boven de kostprijs voor 47,50 gulden.

Op de Zaanse Verhalenbank van het Zaans Museum vertelt Hans van de Stadt over koken op een noodkacheltje: “Op ons blikfabriekkacheltje werd alles ‘gaargekookt’. Ook het ‘eten’ van de gaarkeuken op de Burcht, waarvoor mijn broer en ik bijna een uur in de rij moesten staan. Het kacheltje was een lelijk grijs geval met een deurtje en een asla onderin. Er konden drie pannen op staan. Ja, dat gaarkeukeneten; ondefinieerbare hutspot, fantasierijke hutspot, duivenbonensoep, suikerbietensalade. Al die gerechten hadden één ding gemeen: weinig voedingswaarde en niet te vreten!’ Lees het hele verhaal van Hans van de Stadt op de Zaanse Verhalenbank.

Suikerbieten koken boven de kachel. Foto: Zaans Museum.

Boek De Zaanstreek in oorlogstijd

Bij de tentoonstelling verschijnt het gelijknamige boek De Zaanstreek in oorlogstijd van auteur Erik Schaap. Met bijna tweehonderd foto’s die nog niet eerder gepubliceerd zijn werpt het boek een nieuw zicht op de Zaanstreek in de donkerste dagen van de twintigste eeuw. Het boek De Zaanstreek in oorlogstijd is onder meer te koop in de MuseumShop van het Zaans Museum.

Benieuwd geworden naar de tentoonstelling? De expositie is verlengd tot en met 3 januari 2021. Via de website van het Zaans Museum kun je tickets voor je bezoek reserveren.

Bron: Zaans Museum

Publicatiedatum: 18/07/2020

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.