3 min

Al 400 jaar lang wordt het Noordpoolgebied verkend en in kaart gebracht. In de late middeleeuwen komt het Noorden in mythische verhalen nog voor als een woest, ijskoud en donker gebied. In 1596 proberen Nederlanders onder leiding van Willem Barentsz de oversteek naar Azië te bereiken via een kortere route, namelijk via de Noordpool. Door het extreem koude klimaat en het poolijs stranden ze op Nova Zembla.

In de eeuwen daarna verkennen pioniers en wetenschappers het Noordpoolgebied en leggen vast hoe de voorheen onbekende Pool verandert door opwarming van de aarde, het smelten van het ijs en het ontstaan van nieuwe Noordelijke routes. Uiteindelijk leidt dat tot een steeds intensievere wedloop om het beheersen van handelsroutes en grondstoffen.

Wereldkaart in atlas Cosmographia van Claudius Ptolemaeus, editie Ulm, 1486. Via Het Scheepvaartmuseum.

Strijd om het ijs

De tentoonstelling Strijd om het ijs belicht de eeuwenlange Nederlandse betrokkenheid bij het Noordpoolgebied. Zo wordt aandacht besteed aan een Nederlandse, wetenschappelijke expeditie onder leiding van astronoom Henry Ekama, die in 1882 met stoomschip Varna naar West-Siberië vertrekt.

Als de bemanning in het pakijs bekneld raakt, is men genoodzaakt op het ijs te overwinteren. Maar het wordt nog erger, want in het voorjaar van 1883 zinkt het schip, zodat de mannen de terugtocht te voet moeten afleggen. Na een reis over een verraderlijke ijsmassa worden ze drie weken later door voorbijgaande schepen opgepikt.

De Varna in het ijs, 1883. Foto door Henri Ekama, via Het Scheepvaartmuseum.

Ekama’s sneeuwbril

Henri Ekama voerde niet alleen de expeditie aan, hij maakte ook de foto’s. Na zijn overlijden kreeg het Scheepvaartmuseum in 1937 de negatieven van deze bijzondere en bijna vergeten expeditie geschonken, evenals zijn poolbroek, zijn laarzen, sneeuwbril en wandelstok. Samen met nooit eerder gepubliceerde foto’s worden deze objecten voor het eerst in Het Scheepvaartmuseum getoond.

De tentoonstelling Strijd om het ijs wordt afgesloten met de presentatie Arctic: New Frontier van fotojournalisten en filmmakers Kadir van Lohuizen en Yuri Kozyrev, die de actuele situatie in het Noordpoolgebied belichten. Door het vrijkomen van de Noordoostelijke zeeroute naar Azië, strijden de grootmachten met elkaar om als eerste de rijkdommen van het poolgebied (olie, gas, mineralen en edelmetalen) te kunnen ontginnen. Dat leidt tot militarisering van het gebied en tot de vraag van wie is de Noordpool nou eigenlijk is. En wat voor impact die strijd heeft op de oorspronkelijke bewoners van het Noordpoolgebied.

NTR, Sealevel Terschelling. Foto door Kadir van Lohuizen, via Het Scheepvaartmuseum.

Maar dat niet alleen, de foto- en filmmakers hebben nog een tweede presentatie gemaakt: Rising Tide, die als een wake-up call kan worden gezien. In hun optiek is de klimaatverandering niet meer te stoppen, en kan die enkel nog vertraagd worden. Kadir van Lohuizen reisde onder andere naar Groenland, Bangladesh, Papoea-Nieuw-Guinea, Panama, Kiribati, Fiji, Jakarta, Miama, New York en Nederland om de impact van de waterstijging te onderzoeken en in beeld te brengen. Hij sprak zowel met beleidsmakers als met de bevolking om verschillende perspectieven van de problematiek in kaart te brengen. Middels foto’s en films brengt hij de menselijke verhalen achter de ontluisterende statistieken in beeld.

Strijd om het ijs en Rising Tide zijn van 4 oktober 2019 t/m 10 mei 2020 in Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam te zien. Kijk voor meer informatie op www.hetscheepvaartmuseum.nl

Tekst: Arnoud van Soest

Publicatiedatum: 31/07/2019