3 min

De geschiedenis van de Amsterdamse diamantnijverheid is grotendeels een joods verhaal. Vanaf hun vestiging in Amsterdam, rond 1600, spelen joden een belangrijke rol in de diamantindustrie. Het bewerken van diamant was een ambacht waarvoor geen gilde bestond. Joden waren uitgesloten van gilden, waardoor de diamantsector een van de weinige opties was. Op het hoogtepunt hadden de meeste joodse gezinnen in Amsterdam op de een of andere wijze met diamant te maken en joden spraken dan ook over ‘het vak’.

Anoniem, Diamantklovers- en snijdersatelier. (c. 1901-1903), tekening pen en penseel in kleur, gouache. Koninklijke Verzamelingen, Den Haag.

Emancipatie en gemeenschapskunst

De arbeidsomstandigheden waren voor de diamantbewerkers aanvankelijk slecht, vooral in tijden van crisis konden zij maar moeilijk de eindjes aan elkaar knopen. Onder de bezielende leiding van briljantsnijder Henri Polak werd in 1894 de eerste moderne vakbond opgericht: de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond (ANDB). Deze goed georganiseerde arbeidersbeweging wist als eerste wereldwijd een achturige werkdag en een veertigurige werkweek af te dwingen. Het is de belangrijkste voorloper van de huidige FNV.

Voor Polak stond culturele ontwikkeling van de arbeiders hoog in het vaandel. Hij maakte kunst en cultuur onderdeel van het gedachtegoed van de vakbond. Deze overtuiging vond zijn weerslag in de zogenaamde gemeenschapskunst: kunst voor en door iedereen. In versneld tempo wist een groot deel van de Amsterdams-joodse diamantgemeenschap zich vanuit grote armoede op te werken, met het vooruitzicht op een betere toekomst. De tentoonstelling toont de affiches, objecten en pamfletten die kunstenaars als Richard Roland Holst en Elie Smalhout in opdracht van de ANDB maakten.

Roland Holst, Ontwerp voor de muurschildering “Solidariteit weerstaat ook de lokkende stem van het goud” voor het gebouw van de ANDB, 1902, Stadsarchief Amsterdam.

Bloei

Naast aandacht voor de arbeiders en de oprichting van de ANDB belicht de tentoonstelling ook de handel die vanaf de 19e eeuw in de stad tot bloei kwam. In Amsterdam zijn wereldberoemde diamanten geslepen, waaronder de Koh-i-Noor door firma Coster en de Cullinan door firma Asscher. Deze diamanten maken nu onderdeel uit van de Britse kroonjuwelen. De tentoonstelling vertelt het verhaal van de Cullinan, van ruwe diamant tot kroonjuweel. Een replica van de Britse scepter met de Cullinan 1, bekend als de Grote Ster van Afrika, is te zien in de tentoonstelling.

Anoniem, Collectebus voor Zonnestraal, 1920 – 1930, Collectie Joods Historisch Museum Amsterdam.

Het einde van de hoogtijdagen

De hoogtijdagen van de Amsterdamse diamantindustrie waren na de Eerste Wereldoorlog voorbij. De echte nekslag vond plaats tijdens de Tweede Wereldoorlog met de moord op de joodse diamantbewerkers en juweliers. Amsterdam raakte haar leidende positie op de wereldmarkt kwijt aan diamantcentra in Antwerpen, New York, Tel Aviv en Mumbai, maar haar reputatie als eeuwenoude diamantstad leeft voort.

De tentoonstelling Amsterdam Diamantstad is van 27 september 2019 tot en met 1 maart 2020 in het Joods Historisch Museum te zien. Parallel aan Amsterdam Diamantstad organiseert het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) van 29 november tot en met 29 december een presentatie in De Burcht van Berlage in Amsterdam ter gelegenheid van de 125e verjaardag van de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond (ANBD).

Onbekend, foto van een groepje poserende diamantbewerkers, waaronder Salomon Blez, in hun werkplaats, circa 1913, Collectie Joods Historisch Museum Amsterdam.

Tekst: Joods Cultureel Kwartier

Publicatiedatum: 01/08/2019