3 min

Het ontvangstpaleis, tussen 1648 en 1665 opgetrokken als stadhuis naar ontwerp van Jacob van Campen, is gebouwd om te imponeren. Dat doet het vandaag de dag, laat staan als stadhuis in de zeventiende eeuw. Toen stonden er geen andere grote panden rond de Dam, met uitzondering van de Nieuwe Kerk.

Volgens verantwoordelijk restauratiearchitect Hans Vlaardingerbroek is de zeventiende eeuw ondanks latere wijzigingen de belangrijkste fase van het gebouw. “We willen dat het paleis dat ook uitstraalt”. De koperen torenkoepels en de beelden, waaronder de beroemde Atlas met de wereldbol op zijn schouders, zijn in de loop van de tijd het meest veranderd. Oorspronkelijk waren ze niet mintgroen; die kleur kregen ze door oxidatie.

Vlaardingerbroek: “Eind 18e eeuw werd het grote koepeldak bedekt met leien. Die zijn in 1920 verruild voor koper: mintgroen was toen erg in de mode en daarom wilde men dat kleurbeeld creëren. Maar het duurde jaren, voor het zover was”.

Paleis op de Dam, beeld: Wikimedia Commons, C messier,  CC BY-SA 4.0

Amsterdams wapen

De toren van het paleis is een eeuw geleden flink onder handen genomen. Het onderste gedeelte van de eikenhouten kapconstructie werd in de jaren twintig vervangen door beton om de toren opnieuw stabiliteit te geven. “In de verankeringen van natuursteen is roestvorming ontstaan en dat gaan we herstellen. Ook de koepels krijgen een nieuwe bedekking en zullen daarna niet meer mintgroen zijn”, lacht de restauratiearchitect.

De windvaan beeldt een bootje uit, een koggeschip, met daarin een militair, een schipper en twee vlaggen met kruizen erop, het wapen van Amsterdam. “De windvaan is origineel en staat al op het dak sinds 1665. Hij is van koper met ijzer aan de binnenkant voor stabiliteit en dat ijzer is gaan roesten. We laten de windvaan herstellen en natuurlijk opnieuw vergulden”.

Als de dakrenovatie af is, schittert het koggeschip boven op de toren weer in het zonnetje. Tot die tijd maakt de gerenoveerde windvaan onderdeel uit van de aankomende zomertentoonstelling Hoog! Kijk omhoog. Een dak vol verhalen in het Paleis op de Dam.

Het afhijsen van de windvaan was het startsein voor renovatie van het dak en de toren van het Koninklijk Paleis op de Dam in Amsterdam. Foto: Tineke Dijkstra.

Reinigen zandsteen

Het iconische bouwwerk is neergezet in zandsteen en dat geldt ook voor de toren. Die wordt gereinigd en waar nodig hersteld. Zo is hij versierd met bloemenlinten, de zogeheten festoenen, die door vervuiling zwart zijn geworden. Tijd voor een ‘scrubbeurt’.

“We reinigen het zandsteen door er met lage druk een soort zand, aluminium silicaat, tegenaan te spuiten. Deze methode is ook bij de gevelrestauratie toegepast en levert geen schade op”, verklaart Vlaardingerbroek van het Utrechtse architectenbureau, dat zich onder andere richt op historische architectuur, restauratie, bouwhistorisch onderzoek en renovatie.

Het zandsteen van het paleis wordt lichter, maar lang niet zo wit als toen het uit de steengroeve kwam. “Als stukken zandsteen of beeldhouwwerk vervangen moeten worden, dan maken we het nieuwe zandsteen donkerder met kleurkrijt. Het geheel moet dezelfde rust uitstralen als de gevels”.

Tijdens de renovatie van honderd jaar geleden is de windvaan ook hersteld maar niet verguld: mintgroen was in de mode. Beeld: Stadsarchief Amsterdam, 1924.

Hergebruik materialen

Duurzaamheid speelt ook een rol bij de dakrenovatie van het rijksmonument. Om de uitstoot op en naar de bouwplaats zoveel mogelijk te beperken, worden de materialen elektrisch of anders op biodiesel aangeleverd en zal een elektrische compressor de pneumatische hamers en beitels aansturen. Daarnaast kunnen de eeuwenoude hoogwaardige materialen grotendeels hergebruikt worden.

“De leidekker”, aldus de restauratiearchitect, “gaat de verwijderde dakleien bij andere projecten inzetten als reparatielei. Wat daar niet bruikbaar voor is, wordt onderlaag voor wegen. Ze eindigen dus niet op de stort. Ook het lood op het dak dat aan vervanging toe is, krijgt een andere bestemming. Het wordt omgesmolten om nieuw bladlood te maken”.

Bronnen: Monumentaal en Rijksvastgoed

Publicatiedatum: 24/12/2023