3 min

Openbare wegen bestaan al heel lang. In de Nederlanden kregen wegen die voor een ieder toegankelijk zijn de naam ‘heerwegen’. Heerwegen stonden onder toezicht van de overheid. Dit betekende onder meer dat de reizigers over de weg onder de bescherming van de vorst stonden en dat daar de ‘landvrede’ gold, een permanente wapenstilstand voor alle partijen die in oorlog waren. Een schout voerde namens de graaf en later de Staten het toezicht op de weg uit en kon aanwonenden manen de weg te onderhouden.

In de loop van de tijd raakte het oorspronkelijk recht van de koning in de vergetelheid en werd het verschil tussen openbare en particuliere wegen onduidelijker. Toch bleef het de gewoonte om het onderhoud van de weg als een taak van de omwonenden te zien. De facto was het onderhoud van de wegen vaak slecht en waren ze – vooral in de winter – niet of nauwelijks begaanbaar. Bij al deze wegen ging het uiteraard om onbestrate wegen. Toen het verkeer toenam, ontstond de behoefte aan bestrating van de wegen om ze beter berijdbaar te maken.

Kaart van de Heerenweg (later Rijksstraatweg) te Schoten, 1661. Beeldcollectie van de gemeente Haarlem, Noord-Hollands Archief.

De eerste straatwegen

De oudste straatweg in Nederland buiten de steden is die tussen Utrecht en De Bilt. Die is al aangelegd in de dertiende eeuw. Daarna zijn in de Republiek der Verenigde Nederlanden als eerste staat in Europa straatwegen op grotere schaal aangelegd. Dat gebeurde vanaf de tweede helft van de zeventiende eeuw. De eerste straatwegen waren die op Walcheren (Middelburg-Veere en Middelburg-Vlissingen), tussen Den Haag en Delft, tussen Rotterdam en Gouda en tussen Enkhuizen en Hoorn.

In de achttiende eeuw werden er in de Republiek nauwelijks straatwegen aangelegd. De enige bestrate wegen in deze eeuw zijn die van Amsterdam naar Haarlem, van Arnhem naar Nijmegen (een grintweg) en van ’s-Hertogenbosch naar het zuiden. Deze straatwegen werden aangelegd door de betrokken steden. De Staten-Generaal noch de Staten van de provincies speelden een rol hierbij. Bij de komst van de Fransen in 1795 lag er in Nederland ongeveer 100 km straatweg.

De Rijksstraatweg (N208) te Bennebroek, ca. 1905-1913. Beeldcollectie van de gemeente Haarlem, Noord-Hollands Archief.

Een netwerk door het hele land

Na het herstel van de onafhankelijkheid en de vorming van het Verenigd Koninkrijk vaardigde Willem I een aantal besluiten uit, waarin wegen werden aangewezen en geclassificeerd. Door deze koninklijke besluiten trekt Willem I de verantwoordelijkheid voor de wegen naar zich toe. Op 13 maart 1821 ondertekende koning Willem I het Koninklijke Besluit waarin hij bepaalde welke wegen in Nederland rijksstraatwegen zouden worden. Met het decreet van 1821 is voorzien in een netwerk voor het hele land, waarin alle provinciehoofdsteden en verbindingen met het buitenland zijn opgenomen.

De rijkswegen in het Koninklijk Besluit van 13 maart 1821 zijn:

1. Amsterdam-Amersfoort-Deventer-Denekamp-Hamburg
2. Amsterdam-Amersfoort-Arnhem-Nijmegen-Maastricht-Luik-Spa en vandaar naar de Pruisische grens
3. Amsterdam-Utrecht-Breda-Antwerpen-Brussel-Mons-Parijs
4. Amsterdam-Haarlem-Den Haag-Delft-Hellevoetsluis
5. Den Haag-Leiden-Utrecht-Amersfoort en verder als 1
6. Den Haag-Leiden-Utrecht-Arnhem en verder als 2
7. Den Haag-Rotterdam-Breda en verder als 3
8. Brussel-Antwerpen-Breda-Den Bosch-Nijmegen-Arnhem-Deventer en verder als 1
9. Brussel-Leuven-Sint Truiden-Luik en verder als 2
10. Brussel-Gent-Brugge-Oostende
11. Oostende-Veurne-Ieper-Kortijk-Tournai-Mons-Philippeville-Neufchateau-Arlon-Luxemburg

Gezicht op de Rijksstraatweg, nabij de Raadhuisweg, te Heiloo, ca. 1916-1921. Collectie Provinciale Atlas Noord-Holland, Noord-Hollands Archief.

200 jaar Rijksstraatwegen

Op 13 maart dit jaar is het 200 jaar geleden dat koning Willem I de rijksstraatwegen aanwees. Ter gelegenheid van dit jubileum is de nieuwe website www.rijksstraatwegen.nl opgezet door geschiedenisliefhebber John van Leuken. Van Leuken is in 2012 begonnen met het fietsen van alle rijksstraatwegen in Nederland. De bedoeling was om in 2021 klaar te zijn bij de 200ste verjaardag van het besluit. Na een wat traag begin, is dat gelukt; de laatste tocht vond plaats op 25 en 26 september 2020.

Van Leuken heeft hiervoor alle provincies doorkruist, bijna alle steden in Nederland bezocht en een groot aantal andere gemeenten gezien. Verhalen, ervaringen en foto’s van deze tochten heeft hij verzameld op de website. Per straatweg is er een verhaal over het ontstaan van de weg en zijn ervaringen te lezen. Er is achtergrondinformatie over de bestrating van wegen in het verleden en bezoekers kunnen de routes van zijn tochten downloaden om ze zelf te ervaren.

Bron: www.rijksstraatwegen.nl

Publicatiedatum: 13/01/2021