Slotermeer: een plek van licht, lucht en ruimte

In de Amsterdamse wijk Slotermeer staat het Van Eesterenmuseum. Dit museum beperkt zich niet tot de binnenruimte, maar rekent heel Slotermeer tot het museum. Deze plek heeft dan ook een bijzondere geschiedenis. Zoals de naam al zegt, lag hier vroeger een meer. Halverwege de twintigste eeuw werden hier de Westelijke Tuinsteden gebouwd, die onderdeel waren van het Algemeen Uitbreidingsplan. Het museum richt zich op deze laatste periode, waarin de stedenbouwkundige Cornelis van Eesteren een grote rol heeft gespeeld.

3 min

De geschiedenis van het Slotermeergebied begint echter al in 1063. Toen was het meer nog een riviertje dat in de loop der jaren zou uitgroeien tot een meer. De naam kwam van de nederzetting Sloten, die uitgroeide tot het dorp Sloten. In 1479 werden de visrechten op het Slootermeer afgekocht, en was het riviertje dus uitgegroeid tot een visrijk meer. Het Slootermeer kende echter een nadeel, in de zomer viel het vaak droog. In 1639 werd dan ook besloten het meer voorgoed droog te leggen. Dit bleek echter niet eenvoudig, tot zes keer toe keerde het water na een dijkdoorbraak terug op de oorspronkelijke plek. Na de grote stormen in november en december 1836 werd besloten het Haarlemmermeer ook in te polderen en dat betekende het definitieve einde van het Slootermeer.

Nicolaas Ruychaverstraat 20-2, onderdeel van het Van Eesterenmuseum. Beeld: Stadsarchief Amsterdam.

Het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP)

De geschiedenis gaat verder met Van Eesteren en het Algemeen Uitbreidingsplan, dat in 1934 werd opgezet om de woningnood in Amsterdam op te lossen. Ten westen van de bestaande stad werden vanaf de jaren vijftig de Westelijke Tuinsteden gebouwd. De in het gebied gelegen Sloterdijkmeerpolder werd uitgegraven ten behoeve van de zandwinning en vormde de basis voor de Sloterplas. Waar eens het Slootermeer golfde ontstond dus na vele jaren opnieuw een water, dertig meter diep maar qua omvang kleiner dan het Slootermeer was geweest.

Het is geen toeval dat de Sloterplas gelegen is in de Westelijke Tuinsteden. De architect en stedenbouwkundige Cornelis van Eesteren wilde dat de inwoners van de wijk die hij ontwierp de mogelijkheid hadden om zich te ontspannen in natuurgebieden en op deze manier in aanraking te komen met planten en dieren. In de wijk zelf zijn ook veel bomen, struiken en grasperken terug te vinden. Deze manier van ontwerpen waarbij het welbevinden van de bewoners centraal staat wordt het Nieuwe Bouwen genoemd.

Het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam uit 1935. Beeld: Dienst Ruimtelijke Ordening.

Het Nieuwe Bouwen

De principes van het Nieuwe Bouwen waren licht, lucht en ruimte. Daarnaast was de ‘functionele stad’ een belangrijk begrip voor Van Eesteren. Dit betekende dat de ruimtes voor wonen en werken gescheiden werden. In Slotermeer kon je wonen en ontspannen, voor je werk moest je de wijk uit. Al deze nieuwe ideeën zijn duidelijk te plaatsen in de tijdsgeest, tijdens de wederopbouw was er een wijdverspreid optimisme en idealisme over het talent van de bevolking. De gedachte was dat als je burgers de beschikking gaf over licht, lucht en ruimte, ze vanzelf zouden opbloeien.

Leenhofstraat in Slotermeer, onderdeel van het Van Eesterenmuseum. Beeld: Stadsarchief Amsterdam.

Ontwerpen voor kinderen

Voor Van Eesteren was ook het geluk van de kinderen in Slotermeer een belangrijk aspect in zijn ontwerp. Hij zorgde ervoor dat er genoeg speelplaatsen voor kinderen in het ontwerp opgenomen werden. Hiervoor werkte hij samen met de architect Aldo van Eyck, die kinderen zag als zelfstandig denkende mensen. Samen ontwierpen ze speelplaatsen die ook vandaag nog kinderen de mogelijkheid bieden om te genieten van licht, lucht en ruimte.