2 min

Gesplitst en verkocht

Oorspronkelijk had het huis erven en ook een uitgang aan de Herengracht, toen nog een achtergracht aan de stadswal. Tussen 1655 en 1679 is het huis gesplitst in twee huizen. Het linker huis werd sindsdien de Vergulde Dolphijn, het rechterhuis de Kleynde Dolphijn genoemd. Beide huizen werden in 1679 verkocht aan Cornelis de Vlaming van Oudshoorn (1613–1688). Het huis is één van de drie voorbeelden van een vroeg–17de eeuws huis met zijhuis (voorloper van het dubbele huis). De andere voorbeelden zijn Herengracht 170–172 (het Huis Bartolotti, ±1617) en Keizersgracht 123 (“het Huis met de Hoofden”, 1622). Eigenlijk is het een drie traveeën breed normaal huis van 30 voet, met aan de rechterzijde een twee traveeën breed zijhuis van 20 voet. (De twee toppen zijn 32 voet breed, maar in elkaar geschoven voor een totale breedte van 50 voet.)

Singel 140-142. Foto: W. Schoonenberg / Digitaal Grachtenhuis.

Hendrick de Keyser

De voorgevel bestaat uit twee identieke trapgevels en vormt een vroeg voorbeeld van de Amsterdamse renaissance van Hendrick de Keyser, gebouwd door Hendrick de Keyser zelf. De gevel heeft nog rolornamenten (voor het bouwjaar ±1600 alweer ouderwets). Bij strijklicht is overigens te zien dat een deel van de geprofileerde lijst boven de gebeeldhouwde koppen in de 19de eeuw is weggehakt ten behoeve van een vergroting van de vensters. Er bestaat een tekening van de voorgevel van Hendrick de Keyser (in het boek Architectura Moderna), maar dit ontwerp is niet geheel uitgevoerd: de gevel is versoberd door het schrappen van classicistische elementen als pilasters en kroonlijsten. Waarschijnlijk is dit de invloed van Spiegel geweest. Overigens is de tekening in Architectura Moderna gecombineerd met een deel van de gevel van Oudezijds Voorburgwal 57, eveneens door Hendrick de Keyser ontworpen. De scheidingsmuur van de twee huizen liep tussen de derde en vierde raamas (van links naar rechts geteld). In 1863 wordt de scheiding tussen de twee huizen duidelijk zichtbaar, doordat de geveltop van het rechter huis vervangen wordt door een rechte kroonlijst, waarbij het rechter huis tevens wordt vergroot.

Restauratieplan uit 1962 Singel 140-142. Beeld: Bureau Monumenten & Archeologie.

‘Afschrikwekkende’ restauratie

In 1966/67 vindt een restauratie plaats, waarbij deze 19de-eeuwse verbouwing ongedaan wordt gemaakt en de rechter trapgevel wordt gereconstrueerd. Bij het opstellen van het restauratieplan zijn ook oude afbeeldingen geraadpleegd, zoals die van Abraham Storck uit 1684. De gevel krijgt weer als vanouds één voordeur (nog een stap verder dan het oorspronkelijke restauratieplan dat nog van twee deuren uitging), maar de scheiding in twee huizen blijft wel in stand. De spectaculaire restauratie kon niet iedereens goedkeuring wegdragen of enthousiasme oproepen, ook al werd het stadsgezicht erdoor verbeterd. In Wonen-TA/BK noemde A. van Rooijen de ingreep “een afschrikwekkend voorbeeld van restauratie in Amsterdam. De lezer beoordele zelf hoeveel leefmogelijkheden hier zijn prijsgegeven ten bate van een kunsthistorische fictie.”

Bouwgegevens

Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Trapgevel
Bouwstijl: Amsterdamse Renaissance
Bouwjaar: 1600±, 1863, 1966–1967
Architect: Hendrick de Keyser
Opdrachtgever/eerste gebruiker: Hendrick Laurensz. Spiegel, na 1630 Frans Banningh Cocq

Monumentstatus: Rijksmonument

Publicatiedatum: 20/03/2014