3 min

Urbanuskerk bepaalt silhouet

Halverwege Ouderkerk en Uithoorn ligt Nes aan de Amstel. Een dorpje van pakweg 700 inwoners dat behoort de gemeente Amstelveen. Van verre zie je de grote Urbanuskerk van Nes. Kinderen kunnen in het dorp naar de basisschool en het dorpshuis is het middelpunt van een opgewekt verenigingsleven.

Het is dus een slaperig dorpje, constateert Van Schaik, ‘een dorp van bescheiden omvang en het heeft ook een weinig spectaculaire geschiedenis achter zich. De bevolkingssamenstelling was vroeger ook niet erg gevarieerd. Het waren mensen met een smalle beurs: zoals veenwerkers, boerenarbeiders, scheepsjagers, vissers en soortgelijk volk. In het midden van de 19e eeuw was de rijkste man van het dorp iemand die ziek vee slachtte en vervolgens als gezond vlees in Amsterdam aan de man bracht.’

Nes aan de Amstel. Beeld: Noord-Hollands Archief

Van Schaik: ‘Nes betekent Neus; het is een veldnaam die aanduidt dat een stuk grond met een punt het aangrenzende water insteekt. Die punt is in dit geval bijna niet meer terug te vinden in het landschap. Met die nes of neus is wat vreemds aan de hand. Het is als gehucht ontstaan in de omgeving van de Nessersluis, de plek waar nu een pont over de Amstel vaart.’

De woonkern van Nes ligt nu minstens een kilometer noordelijker, vertelt Van Schaik. Waar Nes nu ligt, bestond vanouds de Zwaluwenbuurt. Waarom is Nes naar die Zwaluwenbuurt verhuisd? Van Schaik, kenner van Amstellands historie, weet het niet: ‘Het is een onbeantwoorde vraag.’

Schuilkerkje

‘Nadat de Hervorming in deze streek haar beslag kreeg – dat is omstreeks 1580 – waren katholieken voorlopig niet vrij hun geloof openlijk te beleven. Maar te Nes, dat enigszins geïsoleerd lag ten opzichte van de rest van de wereld, bleven velen de oude kerk trouw. Daar werd dan ook al vrij vroeg een schuilkerkje ingericht.’

Van Schaik vertelt dat anderhalve eeuw later het kerkgebouw een zichtbaar teken werd in het dorp, ‘al had dit godshuis bescheiden afmetingen. Dat werd anders toen men ruim een eeuw later de forse neogotische kerk in gebruik nam. Het was een ontwerp van de architect Jos. Cuypers. Dit 120 jaar oude gebouw is nog steeds beeldbepalend voor het silhouet van Nes.’

Hoe afgelegen Nes aan de Amstel kan zijn wisten de dorpelingen vroeger maar al te goed. In barre winters was het ploeteren over de Amsteldijk door de sneeuw. Op de achtergrond, als baken, de stoere toren van de Urbanuskerk. Foto collectie Noord-Hollands Archief

‘In de periode van het rijke roomse leven werkte een kerkgebouw ook enigszins als een magneet,’weet Van Schaik. Oudere mensen woonden graag in de schaduw van het gebouw zodat zij in staat waren de mis veelvuldig bij te wonen. Mede daardoor is het te verklaren dat de Nesser gemeenschap tot aan het midden van de 20steeeuw bijna voor 100% rooms-katholiek was.’‘De toenemende ontkerkelijking bracht daar verandering in en de bouw van meer dan 100 nieuwe woningen in korte tijd versterkte die ontwikkeling nog eens. Die nieuwe Nessers waren veelal Amstelveners en Amsterdammers die hun hart hadden verpand aan een kleinschalige woongemeenschap. Maar de kerk had geen magnetische werking op hen.’

Armelijk verleden uit beeld

‘Behalve deze nieuwbouw zijn er in de loop van de tijd ook oude, veelal krottige woningen, die een merkteken droegen van het armelijke verleden, verdwenen en vervangen door royale onderkomens.’ Peter van Schaik vertelt in zijn column voor rtvAmstelveen dat Nes tegenwoordig een aantrekkelijk woningbestand heeft.‘Maar bij alle veranderingen is in het dorp ook veel hetzelfde gebleven. De Amstel stroomt er nog onveranderlijk langs en accentueert daarmee de bijzondere ligging in een weids polderlandschap.’

Publicatiedatum: 14/11/2011