3 min

De Schoorlse Duinen, ze liggen er zo vredig bij. S. Möller, Schoorlse duinen (2004). Beeld: via Wikimedia Commons.

Kamp Schoorl

Het Nederlandse leger bouwt in 1939 een kamp op de plek van het bezoekerscentrum. Tot de Duitse inval van mei 1940 functioneert het als Nederlands legerkamp. Daarna nemen de Duitsers het over. Een deel van de Wehrmacht is er gestationeerd, maar vanaf december krijgt het kamp een totaal andere functie. Kamp Schoorl wordt het eerste internerings- en concentratiekamp van Nederland. Tot oktober 1941 zullen er zo’n 1900 krijgsgevangenen, joden en andere gijzelaars vastzitten.

De eerste mensen die in het kamp gevangen zitten zijn Belgische, Engelse en Franse mannen die tijdens de machtsovername toevallig in Nederland zijn. De Duitsers laten de jongens van jonger dan achttien jaar al snel weer vrij en de andere Belgen en Fransen volgen na twee maanden, maar ze zetten de Engelsen op de trein naar kampen in Polen.

Een overzichtsfoto van kamp Schoorl. Ongedateerde foto door onbekende fotograaf, Kamp Schoorl. Beeld: via Wikimedia Commons

Polizeiliches Durchgangslager Schoorl

Vanaf eind februari 1941 dient kamp Schoorl als concentratiekamp. De eerste gevangenen zijn de 427 jonge joodse mannen die in Amsterdam worden opgepakt bij de razzia’s die leiden tot de Februaristakingen. In legertrucks voeren de Duitsers de mannen op 22 en 23 februari naar Schoorl af, waar ze worden mishandeld, medisch gekeurd en verhoord. 38 zieken mogen naar Amsterdam terugkeren, maar de 389 anderen gaan vier dagen later op transport naar de kampen Buchenwald en Mauthausen. Ze zullen nooit meer terugkeren.

Van de bijna 2000 mensen die in kamp Schoorl gevangenzitten zijn 649 Joods. Slechts twee van hen zullen de oorlog overleven. Andere gevangenen zijn bijvoorbeeld communisten. Nadat de Duitsers de Sovjet Unie in juli 1941 binnenvallen, dragen ze de Nederlandse politie op om communisten te arresteren. Ze geven aantallen door en de Nederlanders pakken willekeurige communisten op – soms meer dan de opgegeven aantallen. De meeste communisten gaan na enige tijd door naar kamp Neuengamme in Duitsland.

De gevangenen worden gedrild. Onbekende fotograaf, Kamp Schoorl (1941). Beeld: BeeldbankWO2.

De omstandigheden in kamp Schoorl zijn betrekkelijk mild. Nooit zitten er meer dan 750 mensen gevangen, de gevangenen mogen post ontvangen, hoeven geen zware arbeid te verrichten en krijgen behoorlijk te eten. Toch moet er geen te rooskleurige voorstelling van het kamp gemaakt worden. De gevangenen hebben dagelijks te maken met pesterijen, mishandelingen en vernederingen. Zo moeten zij ‘op de knieën kruipende, een op de grond aangebracht stenen hakenkruis met een tandenborstel schoonmaken’ en exercities uitvoeren waarbij de Duitsers ze op ondraaglijke wijze vermoeien.

Eind oktober 1941 sluiten de Duitsers het concentratiekamp. Mogelijk is het te klein, ligt het te dicht bij de kust en te ver van een spoorlijn. Sommige gevangenen komen op vrije voeten, maar de meesten worden afgevoerd naar kamp Amersfoort. De 25 vrouwen die in het kamp gevangenzitten gaan naar kamp Ravensbrück in Duitsland. Na de sluiting gebruiken de Duitsers kamp Schoorl weer als legerplaats en zijn er eenheden van de Wehrmacht en Organisation Todt gelegerd.

Het monument voor kamp Schoorl bij het bezoekerscentrum. ‘Treinstel’, Het oorlogsmonument in Schoorl ter herinnering aan het voormalige Kamp Schoorl (2013). Beeld: via Wikimedia Commons.

Verrassende functies na de oorlog

Vanaf de bevrijding gebruiken de Nederlanders kamp Schoorl om er collaborateurs gevangen te houden. Zo’n 2000 SS’ers, NSB’ers, Jeugdstormers en anderen zitten er tot eind 1946 vast. Na het vertrek van de laatsten knapt het Nederlandse leger de boel op om er weer een legerkamp van te maken. In het voorjaar van 1947 is het leger er weer gevestigd en in augustus en september doet het dienst als trainingskamp voor soldaten die in Nederlands-Indië moeten vechten.

Het bestaan van het legerkamp is van korte duur. In de zomer van 1948 verandert het gebruik van het terrein alweer en krijgt het de wonderbaarlijke functie van conferentieoord voor het Internationaal Congres voor Jeugdige Esperantisten. Begin 1949 wordt kamp Schoorl uiteindelijk afgebroken. Het monument bij het bezoekerscentrum herinnert aan de tragische historie van de locatie.

Bronnen

Maarten-Jan Vos, ‘Drie concentratiekampen. Schoorl, Buchenwald, Mauthausen’, Joods Monument (27 januari 2016).
‘Kamp Schoorl’, Kamparchieven.
‘Kamp Schoorl’, Kamp Schoorl (2011).

Publicatiedatum: 13/03/2017