Zo’n acht jaar zit Oud Stede Broec nu in haar huidige ‘clubhuis’: een prachtig oud pand aan de Zesstedenweg in Grootebroek. Dankzij een gulle ondernemer uit Lutjebroek kon de vereniging haar intrek nemen in deze monumentale tuinderswoning. Vrijwilligers zijn bijna vijf jaar bezig geweest om het pand terug te brengen in historische staat. Inmiddels zijn de oude plafonds in ere hersteld en heeft de woning zijn oorspronkelijke kleuren terug – tot het vliegwerende blauw in de bedstedes aan toe. Zelfs enkele meubels die meer dan honderd jaar geleden in de woning stonden, zijn teruggevonden.

Bij aankomst loop ik achterom, want volgens Westfries gebruik is de rouw-en-trouwdeur aan de voorzijde maar voor twee momenten in het leven bestemd. Daar word ik hartelijk ontvangen door voorzitter Wim Kersten, bestuurslid en eindredacteur van de jaarboeken Gérard van de Nieuwenhuijzen, en Evert Visser, gids en beheerder van de museumschuur. Zij zetten zich al vele jaren voor Oud Stede Broec in en laten mij kennismaken met waar de vereniging zich mee bezig houdt.

Een eigen historische vereniging

Oud Stede Broec bestaat nu 32 jaar, sinds 1991. Geïnspireerd door andere verenigingen in de omgeving wilde een aantal inwoners van Lutjebroek ook een lokale historische vereniging beginnen. Besloten werd om daar ook de andere twee dorpen in de gemeente Stede Broec bij te betrekken: Bovenkarspel en Grootebroek. Al in het eerste jaar meldden zich enkele tientallen leden. Inmiddels heeft de vereniging zo’n 950 leden. 50 à 60 van hen zijn als vrijwilliger actief.

In de eerste jaren hield de vereniging zich voornamelijk bezig met het verzamelen van oude foto’s en verhalen. De gemeente Stede Broec had geen eigen museum of archief, waardoor de vereniging uitgroeide tot een belangrijk centrum voor lokale geschiedenis. Tiny Keeman, één van de oprichters van Oud Stede Broec, had voor zij de vereniging begon al het een en ander aan krantenknipsels en historisch materiaal bij elkaar gebracht. Dat breidde zich uit, mede doordat steeds meer mensen de vereniging wisten te vinden met oude foto’s en archivalia. “Een doos vol werd een kast vol, een kast vol werd een zolder vol,” lacht Gérard van de Nieuwenhuijzen. Inmiddels heeft men op de Zesstedenweg een archief ingericht, waar alles genummerd wordt opgeborgen.

Stede Broec in beeld

Oud Stede Broec maakt deze verzamelde beelden en verhalen op allerlei manieren toegankelijk. “Het beeld is heel bepalend in de hele organisatie”, licht Wim Kersten toe. Jarenlang organiseerde de vereniging fototentoonstellingen tijdens de Jaarmarkt op Tweede Pinksterdag, die door de hele regio wordt bezocht. Ook op andere plaatsen worden exposities gehouden, zoals het plaatselijke winkelcentrum Streekhof in Bovenkarspel. Een groot succes was de jubileumtentoonstelling ‘Grote Gezinnen’ (2017), waarin oude familiefoto’s van grote, katholieke gezinnen centraal stonden. De fotopanelen die door de galerijen van het winkelcentrum heen hingen, werden met veel belangstelling bekeken.

Inmiddels maakt de vereniging ook grote slagen in het digitaal ontsluiten van alle beelden. Op zolder worden foto’s door vrijwilligers van de Beeldbank-werkgroep ingescand en geüpload naar de online beeldbank. Zo goed als het gaat proberen zij te achterhalen: wanneer is deze foto genomen? En wie staan erop? Inmiddels zijn al 6000 beelden online doorzoekbaar – al zijn er ook nog 18.000 te gaan. Maar het harde werken loont. Voor allerlei activiteiten die de vereniging organiseert, wordt dankbaar gebruik gemaakt van de rijke verzameling. Uiteraard voor de website, het jaarboek en de themapublicaties die de vereniging in de Tiny Keeman-reeks uitgeeft, maar ook voor bijvoorbeeld de historische informatieborden die op initiatief van de vereniging door heel Stede Broec geplaatst zijn.

Werkgroepen: voor elk wat wils

Naast de Beeldbank-werkgroep heeft de vereniging momenteel nog veertien andere werkgroepen, die zich elk met eigen activiteiten rond de lokale geschiedenis bezighouden. Mede dankzij het enthousiasme van voorzitter Wim, zo wordt mij door Evert en Gérard ingefluisterd, hebben zich de afgelopen tien jaar vele activiteiten ontplooid. Daardoor hebben zich ook nieuwe vrijwilligers gemeld. Van genealogie tot historische fiets- en wandeltochten, archeologie en rondleidingen: de specialisaties van de werkgroepen zijn uiteenlopend. Soms worden er tijdelijke werkgroepen opgericht, zoals toen het verenigingshuis gerenoveerd werd, of rond jubileumactiviteiten. Andere werkgroepen houden zich met continue processen bezig, zoals het beheer van de website en het jaarboek.

Eén van de grootste werkgroepen bedient de Overhaal in Broekerhaven: een oude botenlift die vroeger schuiten uit de polder overzette naar de haven aan de Zuiderzee. Oorspronkelijk was deze bedoeld voor polderschuiten die bijvoorbeeld groenten vervoerden naar Amsterdam en de Scandinavische landen. Tegenwoordig kunnen kano’s en andere pleziervaarders van de Overhaal gebruik maken. De gemeente heeft de bediening van dit industriële monument, dat uniek is in West-Europa, in 2016 overgedragen aan Oud Stede Broec. Zo’n 10 vrijwilligers zijn inmiddels getraind in de bediening van de Overhaal, en verzorgen tijdens het vaarseizoen tussen 15 april en 15 oktober de overzettingen.

Historie voor iedereen

De drukke agenda van Oud Stede Broec reikt verder dan alleen de eigen ledenkring. Zo draagt de vereniging ook bij aan het lokale erfgoedbeleid. Op verzoek van de gemeente heeft de vereniging een monumentencommissie opgericht, die alle potentieel monumentale gebouwen in de gemeente heeft geïnventariseerd. 48 oude panden in Bovenkarspel, Grootebroek en Lutjebroek hebben inmiddels een officieel monumentenschildje op de voorgevel gekregen. Ook onderneemt Oud Stede Broec de nodige acties om monumenten in goede staat te houden. Het verenigingsbestuur participeert daarnaast in de regionale erfgoedcommissie en is nauw betrokken geweest bij de Erfgoednota van de gemeente Stede Broec.

Op allerlei manieren heeft Oud Stede Broec de plaatselijke geschiedenis in het straatbeeld uitgelicht. Op initiatief van de vereniging zijn in 2014, toen Stede Broec 650 jaar stadsrechten had, informatieborden geplaatst bij dertig historische plaatsen en gebouwen. Ook is Oud Stede Broec nauw betrokken geweest bij lokale archeologische opgravingen. Voorafgaand aan de bouw van een nieuwbouwwijk in Grootebroek werden publieksopgravingen georganiseerd, om sporen die Westfriese bronstijdboeren hadden nagelaten in kaart te brengen. Dankzij de inspanningen van de vereniging kreeg de nieuwe wijk straatnamen die naar de bronstijd verwezen, zoals Pijlpunt, Vuursteen en Waterkuil.

Jong geleerd, oud gedaan

Een belangrijke missie van de vereniging is om jongeren zo veel mogelijk bij de geschiedenis van de regio te betrekken. Regelmatig nodigt Oud Stede Broec basisschoolleerlingen uit voor een bezoek aan het pand. Daar krijgen zij de oude tuinderswoning, de tuinbouwschuur, de oudheidkamer en de historische moestuin te zien. Zo krijgen zij een indruk van hoe mensen honderd jaar geleden leefden en werkten.

De tuinbouwschuur bevindt zich achter het verenigingshuis. Na een renovatie is hier allerlei agrarisch erfgoed tentoongesteld: van historisch tuinbouwgereedschap tot de metalen broodtrommels die tuinders vroeger meenamen op het land. In de oudheidkamer boven de schuur zijn archeologische opgravingen te bewonderen: kruiken, tegels, en zelfs een voederbak voor kuikens. In de moestuin, die wordt onderhouden door het voormalige hoofd van de tuinbouwschool, is te zien welke gewassen er vroeger geteeld werden. Aardappels, bieten, kruiden en sla, maar ook hier en daar een bloemetje. Sommige kinderen komen zo enthousiast van hun bezoek thuis, dat zij hun ouders nog eens meenemen naar één van de maandelijkse open ochtenden.

Voor leerlingen uit het voortgezet onderwijs doet Oud Stede Broec onder meer mee aan het ‘Rondje Cultuur’ van Stichting De Blauwe Schuit. Tijdens dit jaarlijkse programma maken scholieren een week lang kennis met cultuur in allerlei verschijningsvormen. Oud Stede Broec neemt ze mee op een vaartocht. Per schuit varen ze bijvoorbeeld langs de oude gedeeltes van Bovenkarspel, de buitenhaven en de landtongen. Bij de Overhaal worden ze overgezet en zien ze hoe deze bediend wordt. Zo komen tijden waarin het tuindersbestaan centraal was voor de streek tot leven. Van veel jongeren werkten vaders en opa’s in de tuinbouw, maar lang niet iedereen heeft de verhalen van vroeger meegekregen.

Toekomst

Oud Stede Broec heeft nog veel plannen. “Als we die allemaal waar moeten maken, moeten we minstens 100 jaar worden,” voorziet Evert Visser. Zo valt er nog een hoop te digitaliseren: behalve de 18.000 foto’s hoopt men ook een slag te slaan in het digitaal doorzoekbaar maken van publicaties. Ook is er de ambitie om nog meer panden en omgevingen binnen Stede Broec als erfgoed te behouden voor toekomstige generaties. Daarnaast is 2023 een bijzonder jaar voor Oud Stede Broec. De elektrische overhaal bestaat dit jaar 100 jaar, Polder Het Grootslag die het achterland van de vereniging vormt zelfs 600 jaar. Reden genoeg voor enkele jubileumactiviteiten, zoals een lezingenavond en een feestelijk weekendprogramma in de haven. Laten we hopen, dat in dit mooie jaar van ronde getallen, ook het duizendste lid verwelkomd mag worden.

Tekst: Marit Eisses
Met dank aan: Wim Kersten, Gérard van de Nieuwenhuijzen en Evert Visser

Omslagfoto: Het bestuur van Historische Vereniging Oud Stede Broec bij de poldermolen in de moestuin, foto: HV Oud Stede Broec

Bronnen:

• Historische Vereniging Oud Stede Broec

 
Bent u lid van een historische vereniging of met geschiedenis bezig? Schrijf u dan nu in voor onze nieuwsbrief (eens per kwartaal) voor verenigingen en (amateur-)historici!

Publicatiedatum: 11/05/2023