Gered door Ester

Wanneer het voorjaar aanbreekt, viert de joodse gemeenschap Poeriem. Met dit feest herdenken ze de redding van hun volk in de vijfde eeuw voor Christus. Dat verhaal staat in het bijbelboek Ester – in het jodendom een Ester-rol genoemd naar de perkamenten rol waarop het verhaal gekalligrafeerd is, en waaruit het wordt voorgelezen. Een aantal bijzondere Nederlands-joodse rollen uit de Gouden Eeuw is nu te zien in het Joods Historisch Museum.

2 min

Collectie Joods Historisch Museum

Groepsfoto van feestelijk uitgedost groepje kinderen tijdens het poeriemfeest van 1929 (Opschrift “Purim 5689” is Poeriem 1929 in joodse jaartelling).

Collectie Joods Historisch Museum

Ester

Poeriem of Lotenfeest ontleent zijn naam aan het lot (‘poer’ betekent lot) dat Haman, dienaar van de Perzische koning, wierp. Daarmee bepaalde hij de datum waarop hij de joden wilde uitroeien. Zij leefden toen in ballingschap in het Perzische Rijk. Ester, de joodse vrouw van de koning, werd echter door haar oom Mordechai ingelicht over Hamans moorddadige plannen. Zij wist deze ramp af te wenden door haar man te waarschuwen. Haman en zijn zonen werden ter dood veroordeeld.

Collectie Joods Historisch Museum Amsterdam. Uit: Fotozuil Joods Leven in Amsterdam, 1999-2002, Anita Frank en Pauline Prior

Verkleed voor Poeriem, 2001.

Collectie Joods Historisch Museum Amsterdam. Uit: Fotozuil Joods Leven in Amsterdam, 1999-2002, Anita Frank en Pauline Prior

Poeriem is een feestdag

De joodse doemdag veranderde zo in een feestdag. De redding wordt ieder jaar uitbundig gevierd. In de synagoge wordt de Ester-rol (‘megillat Ester’) voorgelezen. Telkens wanneer de naam van Haman klinkt wordt er lawaai gemaakt. Men wil deze naam niet horen. De aanwezigen roffelen met hun handen, stampen met de voeten en gebruiken ratels. Zo overschreeuwen ze het kwaad.

Thuis wordt gedronken en gezongen. Er komt speciaal poeriem-gebak op tafel: kiesjeliesj, ook wel Hamansoren genoemd. Volgens bijbels gebruik ontvangen de armen giften. Vrienden wisselen geschenken uit, vaak in de vorm van eten. In de loop van de eeuwen zijn daar ook Poeriemspelen (toneelstukken waarin het Esterverhaal wordt naverteld) en verkleedpartijen, vooral voor kinderen, bijgekomen. Daardoor heeft het Poeriemfeest wel iets weg van het katholieke carnaval.

Collectie Joods Historisch Museum

Ester-rol van Salom Italia, ca. 1641

Collectie Joods Historisch Museum

Braginsky Collectie, Zurich, rol 27

Detail van Ester-rol door Salom Italia, ca. 1643

Braginsky Collectie, Zurich, rol 27

Esterrollen in het Joods Historisch Museum

Ook in het Joods Historisch Museum in Amsterdam is dit jaar weer Poeriem gevierd. Op zondag 20 maart 2011 mochten kinderen van hout en karton een eigen Ester, Mordechai of Haman maken en het Museumcafé serveerde Hamansoren.

Dezelfde dag werd ook een tentoonstelling over zes bijzondere Nederlands-joodse Ester-rollen geopend. De eeuwenoude rollen zijn gemaakt door de graveur Salom Italia (Mantua, 1619). De 17de-eeuwse graveur woonde en werkte in Amsterdam. Hij ontwikkelde een nieuwe manier om de op perkament geschreven tekst van de Ester-rol te versieren. Voor het toenemende aantal Spaanse en Portugese joden dat zich in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden vestigde, creëerde hij een Esterrol die de identificatie van de immigranten met hun nieuwe thuisland Nederland reflecteerde.

De illustraties verbeelden de succesvolle integratie van deze Sefardische joden in Nederland, en verwijzen tegelijkertijd naar de nieuwe identiteit van de Nederlanders, net bevrijd van de Spaanse overheersing. Italia gebruikte onder meer triomfbogen, afbeeldingen van de hoofdpersonen, verhalende scènes en vignetten met Nederlandse landschappen als versiering en toonde zo het Esterverhaal in een heel nieuwe vorm.

Klik hier voor meer informatie over de tentoonstelling

Helden & Schurken: Joods verzetKlik hier voor meer informatie over Poeriem