Gedekte weg bij Spaarndam: extra wal versterkt zwakste schakel

Door de aanwezigheid van enkele waterstaatkundige werken bij Spaarndam was het dorpje van groot strategisch belang voor het functioneren van de Stelling. Aangezien de mogelijkheden voor inundatie in het gebied rondom Spaarndam zeer gering waren, diende deze zwakke schakel versterkt te worden. Om Spaarndam goed te kunnen verdedigen legde het leger een extra zware wal aan ten westen van het dorp. Tussen 1884 en 1892 werd een aarden wal aangelegd tussen Fort benoorden Spaarndam en Fort bezuiden Spaarndam in het Westfront van de Stelling. Het diende zowel als frontwal met geschutsopstellingen ter verdediging van de hoofdlinie als beschermde verbindingsweg tussen beide forten.

2 min

Bescherming van sluizen en gemaal

De liniewal beschermde een aantal inundatiesluizen en het boezemgemaal aan de zuidkant van het dorp Spaarndam. Het gemaal van de Rijnlandsboezem, zoals dit gemaal officieel heet, functioneert nog steeds. Het gemaal kon via een tussenkanaaltje en de fortgracht van Fort bezuiden Spaarndam de polders ten westen van Spaarndam inunderen.

Tekening positie bij Spaarndam.

Voor de liniewal werd een gracht aangelegd die beschikte over een eigen waterhuishouding. Het zuidelijk deel van de gracht ontving zijn water van een damsluisje bij Fort bezuiden Spaarndam. Het middendeel via een inlaatduiker in de wal en het noordelijk deel via duikers in de fortgracht van Fort benoorden Spaarndam. Aan de overzijde van de gracht van de liniewal lag een laag dijkje die moest voorkomen dat de vijand de wal met voertuigen zou stormrammen. Dit dijkje fungeerde tevens als inundatiekade om het voorterrein met een laagje water van 40-50 cm onder water te kunnen zetten.

Gemaal Rijnlandsboezem.

Veilige verbindingsweg

Achter de liniewal kwam een verharde weg tussen beide forten. Ondanks dat de afstand nog geen 1400 meter bedroeg, bood deze weg ten tijde van oorlog een veilig transport van troepen en materieel tussen beide forten. In 1903 zijn twee betonnen nevenbatterijen in de wal aangelegd. De noordelijke batterij ligt bij de eerste doorsnijding van de wal even ten zuiden van het Fort Benoorden. De tweede batterij ligt halverwege Spaarndam en Fort Bezuiden. De aanwezigheid van de batterijen wordt op beide plekken verraden door een lichte knik in de gemeenschapsweg. De noordelijke batterij is met grond bedekt, de zuidelijke is nog steeds zichtbaar, hoewel deels overwoekerd door het groen.

Deze liniewal is op een aantal plekken voorzien van scherfvrije onderkomens van gewapend beton voor artillerie en infanterie. Dit gebeurde in de periode dat de Positie van Spaarndam werd versterkt met een voorstelling.

Gedekte weg bij Spaarndam. Gedekte weg achter de liniewal tussen de forten Benoorden en Bezuiden Spaarndam. Foto: Jephta Dullaart (ONH)

Versterking van de Positie

Tijdens de Eerste Wereldoorlog was men begonnen met het aanleggen van een 2 km lange voorstelling parallel aan de oudere linie. De versterking zou bestaan uit drie extra verdedigingslinies van aarden wallen, loopgraven en bomvrije onderkomens. Slechts de voorste aarden liniewal werd voltooid, in 1919. Twee rijen met granaatvrije onderkomens zijn wel voltooid, maar de aarden wallen zijn er nooit gekomen. Deze betonnen onderkomens zijn nog goed te zien vanaf de Slaperdijk, de weg tussen Spaarndam en Santpoort-Noord. Vanaf de hoger gelegen Slaperdijk heeft men een bijzonder uitzicht over een Hollands polderlandschap bezaaid met betonnen constructies.