Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Dirck van Oss, stamvader VOC-mentaliteit

Het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier heeft een olieverfschilderij uit 1583 waarop Dirck van Oss staat afgebeeld. Hij is een stamvader van de geroemde en verguisde VOC-mentaliteit. Zijn grootste faam dankt hij aan de droogmaking van de Beemster in de jaren 1607-1612. Wie was Van Oss precies?

Vluchteling uit Antwerpen

Dirck van Oss werd in 1556 geboren in Antwerpen. Hij hield zich daar bezig met de glasfabricage. Na de val van Antwerpen in 1585 vestigde hij zich met zijn broer Hendrik in Amsterdam. Daar begon hij met het uitreden van schepen naar Rusland, het Middellandse Zeegebied en Indië. In 1602 was hij een van de oprichters van de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC). Als directeur van de VOC tekende hij het op één na oudst bekende VOC-aandeel ter wereld, dat bewaard wordt bij het Stadsarchief Amsterdam. Insgelijks staat zijn handtekening onder het op 8 januari 1609 met de Engelse ontdekkingreiziger Henry Hudson gesloten contract. Hudson moest voor de VOC op zoek gaan naar een kortere westwaartse route naar Indië. Dat mislukte, maar wel stuitte Hudson met zijn schip De Halve Maen op 11 september 1609 op het eiland Manhattan.

Portret Dirck van Oss, olieverf op paneel, gesigneerd VC of CV, 1583.

Portret Dirck van Oss, olieverf op paneel, gesigneerd VC of CV, 1583. Beeld: Collectie Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Heerhugowaard.

Droogmaker van de Beemster

In 1607 begon Dirck met zijn broer aan een nieuw, groot en gedurfd project: de droogmaking van de Beemster. Hij bracht een consortium tot stand van gefortuneerde Amsterdamse kooplieden en Haagse ambtenaren die bij elkaar 1,6 miljoen gulden in het project staken. De gebroeders Van Oss waren met afstand de grootste investeerders. Op 21 mei 1607 verleenden de Staten van Holland een octrooi of concessie voor de droogmaking. In de herfst van dat jaar werd een begin gemaakt met het reusachtige werk. De droogmakers vertrouwden bij de werkzaamheden op een klein team poldertechnici waaronder molenexpert Jan Adriaensz. Leeghwater uit De Rijp. Eind 1609 was de bodem van de ruim 7.000 hectare grote Beemster “bij naest altemael boven te sien”. Helaas gooide een zware storm roet in het eten. Op 22 januari 1609 brak de Waterlandse Zeedijk. De jonge ringdijk van de Beemster was niet tegen het overstromingswater bestand en de hele polder liep weer vol. De schade was enorm. Maar Dirck en Hendrik van Oss zetten door.

Titelblad van het gedrukte octrooi van de Beemster met het polderwapen.

Titelblad van het gedrukte octrooi van de Beemster met het polderwapen. Beeld: privécollectie.

Renaissancepolder

In de lente van 1612 was de Beemster voorgoed droog. Het nieuwe land werd ingericht volgens de laatste stedenbouwkundige inzichten. De Beemster moest een ideaal landschap worden, een grote prachtige tuin. Daarbij knoopten de droogmakers aan bij in de zestiende eeuw herontdekte architectonische principes uit de Romeinse oudheid. Zo ontstond een schitterende Renaissancepolder, gekenmerkt door een strakke geometrische indeling. Een dergelijke grootschalige gebiedsplanning was eigenlijk nog nooit vertoond. Aan de bijzondere landschapsarchitectuur dankt de Beemster zijn bijzondere faam en status als UNESCO werelderfgoed.

Kaart van de Beemster, ca. 1650 (noorden rechts).

Kaart van de Beemster, ca. 1650 (noorden rechts). Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Mooi rendement

Dirck van Oss overleed in 1615 in Amsterdam. Zijn grote landbezit in de Beemster kwam in handen van zijn zoons François en Dirck de Jonge. Beiden bezaten grote en luxueuze buitenplaatsen in de polder. Jonge Dirck was maar liefst 48 jaar lang dijkgraaf van de Beemster, van 1618 tot 1666. Als investering bleek de Beemster overigens een mooi succes. De grond was vruchtbaar en de landprijzen stegen gedurig tot circa 1650. Zodoende haalden de initiatiefnemers of hun erven een mooi rendement.

Detail lijst portret Dirck van Oss: familiewapen Van Oss.

Detail lijst portret Dirck van Oss: familiewapen Van Oss. Beeld: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.

Portret van een ‘business tycoon’

Dit fraaie portret in olieverf op paneel dateert uit 1583 en is dus gemaakt in de tijd dat Dirck nog in Antwerpen woonde. Het is een passend monument voor een onvervalste ‘businesstycoon’ uit de zeventiende eeuw. De lijst wordt bekroond door het wapen van de familie Van Oss. Het schilderij werd op 14 februari 1868 aan het Waterschap Beemster geschonken door het bestuurslid jhr.mr. Pieter Opperdoes Alewijn. Hij verklaarde het eerder te hebben gekocht, waarschijnlijk uit de collectie van Lucas Stokbroo, die evenals hij in Hoorn woonde. Pieter deed ook de stok van Dirck van Oss cadeau die hij tijdens de droogmaking van de Beemster had gebruikt. Op die stok waren verschillende lengtematen aangebracht die destijds werden gebruikt. Het behoort momenteel tot de collectie van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, waarin het Waterschap Beemster via-via fuseerde. Het hoogheemraadschap heeft het portret in bruikleen afgestaan aan het Stedelijk Museum Alkmaar. Daar is het te zien.

Prent van Dirck van Oss, vervaardigd in de 19e eeuw. Beeld: Noord-Hollands Archief

Bronnen

www.hhnk.nl
www.stedelijkmuseumalkmaar.nl
www.beemsterinfo.nl
www.poldersporen.nl
www.historischgenootschapbeemster.nl

Publicatiedatum: 17/08/2011

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

1 reactie

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.