3 min

Op de plaats waar nu de Schipholweg en de IJweg elkaar kruisen, ligt ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog het dorp Vijfhuizen. Eind zestiende eeuw verdwijnt dit Vijfhuizen in de golven. In de jaren erna wordt door het water steeds meer land afgeslagen van het gebied dat behoort tot het verdronken Vijfhuizen. Uiteindelijk blijft er nog maar een schiereiland over, dat vast zit aan het weidegebied van Zuid-Schalkwijk. Op dit schiereiland ligt de boerderij en de eendenkooi van de familie Stokman. Deze landtong is een van de oudste stukken land in een nieuwe polder. De landtong had aan drie kanten water en één kant weiland om zich heen, ideaal om een eendenkooi te beginnen.

De eendenkooi van Stokman. Foto: Kees van der Veer.

Bij de droogmaking van het Haarlemmermeer, midden vorige eeuw, worden ringvaart en ringdijk achter het schiereiland omgelegd, zodat dit gebied en daarmee de eendenkooi loskomt van Schalkwijk en deel gaat uitmaken van de nieuwe polder. Het land van de familie Stokman wordt hierdoor in tweeën gedeeld. Bij de onderhandelingen over de onteigening van deze gronden, wordt bepaald dat er een brug over de ringvaart moet komen. Hieraan dankt Vijfhuizen zijn brug.

De eendenkooi van Stokman. Foto: Kees van der Veer.

Het gebied rond Vijfhuizen is dus oud land en dat is te zien aan het landschap en de vegetatie: beide zijn anders dan in de polder. Dit oude land ligt circa vier meter hoger dan de voormalige meerbodem. In de directe omgeving van de kooi is in de loop der jaren 2.5 meter grond afgeveend, maar de kooi zelf plus zes hectare land liggen nog op oorspronkelijke hoogte. In de hele Haarlemmermeer wordt het polderlandschap doorsneden door rechte wegen en vaarten. Bij Vijfhuizen echter is het landschap bochtig, net als aan de overkant van de ringvaart. Dit is bijvoorbeeld terug te vinden in de naam ‘Kromme’ Spieringweg. In het gebied rond Vijfhuizen is ook de vegetatie anders dan in de polder. Veel planten die in dit gebied voorkomen, zijn ook aan de overkant van de ringvaart te vinden, maar niet in Haarlemmermeer.

De eendenkooi van Stokman. Foto: Kees van der Veer.

1701: De Staten van Holland en West-Friesland verlenen Jan Willemsz., wonende onder de “Heerlijkheijt Nieuwerkerck, Schalckwijk en Vijffhuijsen”, octrooi “tot het opreghten van een vogelkoij” op een stuk land, twee morgen groot en op vierhonderd Rijnlandse Roeden verwijderd van de reeds bestaande kooi. Jan Willemsz. gaat het beroep van kooiker uitoefenen op een in het Spieringmeer uitstekende landtong, een ‘Nes’, behorende tot de nalatenschap van Vincent Palesteijn.

1757: Openbare verkoping van de nalatenschap van pastoor Palesteijn. Er wordt een veiling gehouden in de herberg het Gulden Vlies te Haarlem, waar Gerrit Stokman, veehouder te Vijfhuizen, de kooi met daaromheen liggende landerijen, huis, erf en boomgaard koopt. Gerrit was ook molenmeester. Sinds Gerrit zijn er alleen nog Stokmannen op de kooi actief. Tot 1990 zal de kooi in bezit blijven van de familie Stokman en blijft tevens de familietraditie, de combinatie veehouder/kooiker, in stand.

1823: De eendenkooi wordt een afpalingsrecht toegekend van 1318 meter vanuit het midden van de kooi. De afpalingsborden zijn ook nu nog in de omgeving terug te vinden, in een cirkel om de kooi.

De eendenkooi van Stokman. Foto: Kees van der Veer.

Het opmerkelijk natuurgebied is een van de weinige voorbeelden van het vrijwel uitgestorven bedrijf van vogelarij in Nederland. Het is binnen Haarlemmermeer een der zeldzame restanten van economische activiteit op het oude land uit de periode vóór de drooglegging.

Auteur: Drs. Hans Dolman jr. (Haarlemmermeermuseum de Cruquius)

Publicatiedatum: 22/04/2022