3 min

‘De Brettenzone’ is de naam van het gebied tussen de Amsterdamse Haarlemmerpoort en Halfweg. De benaming Brettenzone is afkomstig uit het Algemeen Uitbreidingsplan van Cornelis van Eesteren uit 1935, waarin een groene strook werd opgenomen tussen de Westelijke Tuinsteden en het Havengebied. Veel van deze groene zone werd bebouwd, maar van een deel bleef het groene karakter behouden. Het hele gebied kent al een lange geschiedenis, waardoor er sprake is van een zeer gevarieerd en uniek landschap.

Wandelaars op de Spaarndammerdijk richting Amsterdam, 1826. Door: Kruyff, Cornelis de (1774-1828). Beeldbank Noord-Hollands Archief.

Terug-in-de-tijd: de Brettenzone vanaf het jaar 1000

Tussen de elfde en de dertiende eeuw begonnen boeren met de ontginning van het veengebied in de huidige Brettenzone om het geschikt te maken voor landbouw. Door de ontwatering nam het volume van de veengrond echter af en daalde het maaiveld. Deze maaivelddaling in combinatie met grote stormvloeden in de twaalfde eeuw leidde tot de aanleg van dijken, zoals de Spaarndammerdijk. In deze periode werden eveneens nieuwe wegen en dorpen aangelegd langs de belangrijkste infrastructurele aders. In de periode 1600-1800 was er vervolgens sprake van verstedelijking, waardoor de industrie het buitengebied naderde en de stedelingen het zich toe-eigenden om er te wonen en te recreëren. Eveneens vond er in deze tijd intensivering van de landbouw plaats. In 1839 werd de eerste spoorlijn aangelegd langs de bestaande trekvaart van Amsterdam naar Haarlem, dwars door de huidige Brettenzone. Ook de aanleg van het Noordzeekanaal en de havens ten westen van Amsterdam hadden grote invloed op het gebied.

Het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP)

De benaming Brettenzone kwam voor in het AUP. Dit voorzag in een groene zone (scheg) tussen de Westelijke Tuinsteden en het Westelijk Havengebied. De Brettenzone was in die tijd alleen aan de zuidgrens afgebakend door de trekvaart, het spoor en de Haarlemmerweg. Een nieuwe autosnelweg en spoorlijn 450 meter ten noorden hiervan zouden de noordelijke grens worden. Dit liep echter anders dan gepland doordat de opritten van geplande viaducten niet gewenst waren in de woonwijken.

De Brettenzone was in het AUP niet bepaald een groene scheg, maar een door wegen doorkruiste randzone, waarbij het werd ingericht als utilitair en recreatief groengebied. Momenteel wordt het oostelijke einde van de Brettenzone afgebakend door de Westergasfabriek. Verder liggen volkstuinparken, het oude dorp Sloterdijk en sportpark Spieringhorn tussen het groen, met aan het westelijke uiteinde het natuurgebied ‘De Kluut’. De Brettenzone ten westen van Sloterdijk ontstond pas in de jaren zestig in zijn huidige vorm door het opspuiten van de polders.

Huis te Bretten als naamgever van het gebied

Bij de aanleg van de Haarlemmertrekvaart (1631-1632) ontstonden op veel plekken ‘overhoeken’. Eén van deze overhoeken was de Jan Louwenbraak, ten westen van Sloterdijk. In de punt van deze driehoek stond een huis dat in gebruik was als herberg en tapperij die zeer in trek was bij reizigers en afwisselend aangeduid werd met de namen ‘Huis te Britten’ en ‘Huis te Bretten’. Bij de aanleg van de spoorverbinding (1839) werd de uitspanning gesloopt en het perceel afgegraven. Door de afgraving ontstond een poldertje van ruim drie hectare: ‘Huis te Britten’. Bij de aanleg van het Westelijk Havengebied in de jaren zestig verdween ook de polder onder het ophoogzand.

Het gebied ten westen van Sloterdijk in 1921, met ‘Huis te Britten’ in het midden. Beeld: Beeldbank Noord-Hollands Archief

Natuurgebied de Lange Bretten: alsnog groen in de Brettenzone

Ten noorden van het stadsdeel Geuzenveld-Slotermeer liggen de Lange Bretten, ook wel de ‘stadswildernis van Amsterdam’, een uniek stukje groen tussen de flats en de havenactiviteiten en onderdeel van de Brettenzone. Het is een smalle strook van 140 hectare die zich uitstrekt langs de Haarlemmertrekvaart. Lange tijd was dit gebied deel van het opgespoten Westelijk Havengebied. Het was niemandsland waar afval werd gedumpt. Langzamerhand heeft het zich kunnen ontwikkelen tot een natuurgebied met bijzondere flora en fauna. Het gebied is deels opnieuw ingericht met nieuwe sloten in het patroon van het oude veenweidelandschap. Om het landschap open te houden worden er grote grazers, zoals Schotse Hooglanders, ingezet.

Auteur: Veronique Rap.

Brettenpad, 2006.

Beeld: Flickr / blackcharliepho.

Brettenpad, 2006.

Publicatiedatum: 24/06/2011