5 min

Afgelopen woensdag 15 januari was er in het provinciehuis van Haarlem de gelegenheid voor publiek om te stemmen op de 25 foto’s die het beste een beeld geven van Noord-Holland in de Tweede Wereldoorlog. De zoektocht naar de foto’s is gestart in november. Het NIOD en de provincie riepen mensen op om hun meest bijzondere foto op te sturen. Op basis van deze inzendingen is een selectie van 50 foto’s gemaakt. De 25 foto’s die op woensdag gekozen zijn, worden voorgelegd aan een landelijke commissie die een eindselectie samenstelt van de beste 100 foto’s. De redactie van Oneindig Noord-Holland nam deel in de sessie: ‘Bezetting en bevrijding’.

De zaal is gevuld als we binnenkomen, waarvan bijna de helft door middelbare scholieren. De foto’s die worden voorgelegd worden begeleid met een verhaal van de organisatie die de foto heeft aangeleverd of door de particulier die deze foto uit de familiearchieven heeft gevist. Een bijzonder verhaal is het verhaal van de 98-jarige beroepsfotograaf Flip Dellemarre. Bij de verhuizing van de Haarlemmer naar een verpleegtehuis in Eindhoven kwam een uitgebreide collectie aan foto’s van tijdens de bevrijding van Haarlem naar boven.

Haarlem, mei 1945. Foto: G.Th. Delemarre, collectie Noord-Hollands Archief.

Zwaaien naar de bommenwerpers

Een van deze foto’s is door de commissie geselecteerd om mee te dingen naar een plek in de canon. We zien een foto waarop een jong meisje te zien is dat op het dak van een huis staat. Gehuld in een warme jas, staart ze naar de vier overvliegende vliegtuigen. De kijker kan zijn eigen interpretatie aan de foto geven. Zijn het bommenwerpers of overvliegende Duitse vliegtuigen? Is het een vreugdevolle vliegshow om de bevrijding van Nederland te vieren? Dellemarre vertelt aan presentatrice Dieuwertje Blok het verhaal achter de foto.

“’s Ochtends hoorde ik op radio Oranje dat er een voedseldropping plaats zou vinden. Ik werd wakker en hoorde de vliegtuigen al langs komen. Toen ik uit het raam van mijn slaapkamer keek, zag ik aan de overkant van de straat op het dak van de overburen een meisje staan. Het beeld van haar op dat dak terwijl de vliegtuigen overkwamen, vond ik zo mooi dat ik besloot een foto te maken. Ik kende het meisje niet, maar jaren later is ze mijn vrouw geworden. Ze is 90 geworden.”

Dieuwertje Blok interviewt oud-fotograaf Dellemarre tijdens de bijeenkomst op 15 januari 2020. Foto: Inge Molenaar.

Meer foto’s worden tijdens de sessie getoond op de schermen, die het publiek omringen. Een foto waarin een menigte de loco-burgemeester van Naarden voor nazizwijn uitmaakt, een foto waarop een andere NSB-burgemeester met gebukt hoofd zijn huis verlaat, een straat vol wapperende gekleurde vlaggen in een naoorlogse Purmerendse straat. Bijzonder is ook het verhaal van Louis Smak, die als baby de oorlog overleefd heeft. Achter hem wordt een zwart-wit foto getoond van een verwoest pand, waar een beduusde menigte omheen staat. Hij vertelt “mijn ouders hadden in Den Helder een kruidenierspand gekocht. Toen mijn vader in militaire dienst ging, werd hij gedetacheerd. Hij maakt de bombardementen van Rotterdam mee. Na de capitulatie keert hij weer naar huis. Mijn moeder was tijdens de oorlog naar haar ouders gegaan omdat ze zwanger was van mij. Ze is hier ook bevallen. Ze komen als hij terugkeert van zijn dienst weer bij elkaar en pakken het leven op als gezin in de kruidenierswoning in Den Helder. Tot 28 februari.”

Een vliegende wieg

“28 februari 1945 was een speciale dag, want mijn moeder was jarig. Al de hele dag waren ze in de weer met alle klaarzetten voor de viering. Tafeldekken, kaarsen aan. Rond half 8 klinkt er lawaai van buiten. Door de ramen schijnen zoeklichten en er is een gesuis te horen. Alles ging tekeer. Het gezelschap ging naar buiten om te zien wat er aan de hand is. Ze stonden buiten bij het keukenraam en zagen de zware bommenwerpers overvliegen. Een van die bommenwerpers kwam recht op hen af. Mijn vader spurtte naar binnen, want daar lag ik nog in mijn wieg te slapen.” Het lawaai bleek afkomstig van het afweergeschut dat hevig begon te schieten naar een Engelse vliegtuig dat richting Den Helder vloog en het gemunt had op de kazerne naast het huis. Deze kazerne zal vol met Duitsers. Alleen vliegt de zware brisantbom richting het huis van de familie smak in plaats van het beoogde doel.

Het huis van Louis Smak in Den Helder, vlak na het bombardement. Foto: privécollectie, fotograaf onbekend.

“De bom sloeg in en mijn vader raakte onder het puin bedolven. Mijn wieg vloog precies door het raam naar buiten. Mijn hele wieg lag vol met glas en mijn oren en ogen zagen dicht door het stof. Ik ben later op de avond gevonden door mensen, die me naar hospitaal Parkzicht brachten. De volgende ochtend brachten ze me bij mijn moeder, die ontzettend blij was.” Een van de mannen op de foto, die helpt met het ruimen van het puin was waarschijnlijk de grootvader van Louis Smak.

Het publiek brengt hun stemmen uit. Achter me hoor ik gefluister. “Ik stem op deze foto omdat ik zelf uit de buurt van Bovenkarspel kom.” “Wat een mooi verhaal, van die oude man hè?”. Veel mensen twijfelen, omdat geen een verhaal onderdoet voor de ander. Stemmen kan via de mobiel, maar ook op papier. De papieren voorkeuren worden opgevouwen in de melkbussen voorin de zaal gestopt. De een stapt vastberaden naar voren, de ander schuifelend achter een rollator. Getuige de geselecteerde foto’s is er geen twijfel mogelijk dat het een bijzondere Nederlandse canon gaat worden.

Houd de website van in100fotos.nl in de gaten om op de hoogte te blijven van de selectieprocedure. Op 30 maart 2020, tijdens een nationale manifestatie in aanwezigheid van regionale en nationale media, zal de tentoonstelling De Tweede Wereldoorlog in 100 foto’s bekend gemaakt worden.

Tekst: Inge Molenaar

Publicatiedatum: 17/01/2020