4 min
Zo blijken grafgiften als vuurstenen pijlpunten, stenen bijlen en maalstenen, die doorgaans strikt aan mannen- of vrouwen worden toegeschreven, in het grafritueel minder sekse-gebonden te zijn dan voorheen gedacht. Daarnaast horen rijke grafgiften vaak bij ouderen, meestal vrouwen, wat op een bijzondere positie binnen de gemeenschap kan duiden.
Deze bevindingen betekenen een duidelijke nuance in de rolpatronen van prehistorische mannen als jager, veehoeder, krijger en bouwer en vrouwen als verzorgers en pottenbaksters. De grafgiften uit Elsloo blijken tenslotte niet per definitie de eigendommen van een overledene, maar eerder van de nabestaanden. Een selectie vondsten uit het grafveld wordt vanaf 24 juni een jaar lang tentoongesteld in het Historiehuis van de Maasvallei in Elsloo.
Prof. dr. Modderman, zittend te midden van vele toehoorders geeft aan de lokale geestelijke uitleg over de bandkeramische graven van Elsloo, 1966. Beeld: ©Universiteit Leiden.
Neolithische grafveld
Het neolithische grafveld van Elsloo behoort tot de gemeenschappen van de ‘Lineaire Bandkeramiek’, die zich hier en in grote delen van Europa meer dan 7000 jaar geleden als eerste boeren vestigden. In de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw zijn er in Elsloo 63 inhumatiegraven en 36-50 crematiegraven opgegraven. Destijds zijn de grafvondsten uitvoerig onderzocht en zijn allerlei monsters genomen van onder meer crematieresten en houtskool.
Graf 87, Elsloo. Het kookpotje uit graf 87 kent een lange staat van dienst. Dierlijk vet van rund, schaap en\of geit droop bijna letterlijk uit de poriën van het broze aardewerk. De vele vondsten uit dit graf zijn vermoedelijk persoonlijke eigendommen van de nabestaanden, niet van de overledene. Beeld: © RMO.
Nieuwe analyses
Het grafveld is nu onder de loep genomen door een multidisciplinair team van archeologen, fysisch-antropologen en chemisch analisten. De grafgiften en botresten zijn intensief onderzocht met moderne methoden als gaschromatografie, lipiden-, isotopen- en houtskoolonderzoek, ook zijn de gebruikssporen op de voorwerpen geanalyseerd. Van een aantal van de overledenen kon op basis van crematieresten het geslacht en de leeftijd worden vastgesteld. Op basis van die gegevens kan onder meer geconcludeerd worden dat vuurstenen pijlspitsen en stenen bijlen, die traditiegetrouw aan mannen worden toegeschreven, in Elsloo ook veelvuldig voorkomen in vrouwengraven. Het traditionele idee dat grafgiften, als persoonlijke eigendommen, representatief zijn voor het dagelijks leven en geslacht van de overledenen staat hiermee in een nieuw licht.
Grafvondsten uit Elsloo. Maalstenen komen ook in ‘mannengraven’ voor. Dit exemplaar is bestrooid met rode oker. In een aantal gevallen worden setjes van dezelfde werktuigen meegegeven. Beeld: © RMO.
Begraven uit respect
Opvallend is dat graven van ouderen, met name van vrouwen, rijk zijn uitgerust. Er lijkt een zekere status te koppelen aan ouderdom. Dit gaat samen met de gedachte dat ouderen het kennisreservoir van een gemeenschap vormen en dat zij de verwantschapsnetwerken met andere bandkeramische dorpen onderhielden. Ouderen zijn daarmee cruciaal om als groep te overleven. Ook lijkt er sprake van een ‘begrafenistraditie’ met specifieke grafgiften en rituelen, die vaak te maken hebben met jacht, voedselbereiding, houtbewerking en lichaamsversiering. Zo zijn veel overledenen besprenkeld met rode oker. Daarnaast zijn vrijwel alle grafgiften intensief gebruikt, ongeacht geslacht en leeftijd van de overledene. Het lijken specifieke gebruiksvoorwerpen van de nabestaanden te zijn die doelbewust in het graf zijn meegegeven. De rol van de levenden, hun keuzes en rituelen rondom de dood komen daarmee duidelijk in beeld.
Graf 47, Elsloo. Aardewerk en brokken rode oker uit graf 47, het graf van een bejaarde man. De oker werd gebruikt om de decoratie van het aardewerk te kleuren, lichamen mee te versieren maar ook als medicijn. Beeld: © RMO.
Elsloo en de Bandkeramische cultuur
Het grafveld van Elsloo in de gemeente Stein is het oudst bekende grafveld in Nederland (circa 5100-4950 v.Chr.). Het werd opgegraven door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed onder leiding van prehistoricus Pieter Modderman (1959) en door de Universiteit Leiden (1966). De vondsten zijn sindsdien in beheer van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.
Onderzoekers. Onder toeziend oog van studenten, geestelijken, arbeiders en collega’s wordt door prof. dr. Modderman (rechts) graf 96 opgegraven, 1966. Beeld: ©Universiteit Leiden.
Onderzoek
Dit onderzoek is uitgevoerd door een multidisciplinair team wetenschappers onder leiding van Archol, het Rijksmuseum van Oudheden en de Universiteit Leiden, binnen het programma Kennis voor Archeologie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE).
Lees hier het volledige onderzoeksrapport.
Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Publicatiedatum: 05/07/2022
Vul deze informatie aan of geef een reactie.