Onderzoek rechtsherstel Joodse inwoners afgerond

Op 10 februari werden in het Regionaal Archief te Alkmaar de resultaten gepresenteerd van twee rapporten over de rol van acht Noord-Hollandse gemeentes tijdens en na de Tweede Wereldoorlog bij de onteigening van de Joods onroerend goed en de afhandeling van deze kwestie na afloop van de oorlog. Het betreft de gemeentes Alkmaar, Bergen, Castricum, Dijk en Waard, Heiloo, Hollands Kroon, Schagen en Texel. Ook de gemeente Den Helder liet een onderzoek naar de kwestie uitvoeren en bracht vandaag het rapport naar buiten.

5 min

Alle negen gemeentes die deel uitmaken van het werkgebied van het Regionaal Archief lieten afgelopen jaar een onderzoek uitvoeren naar de onteigening van Joods Vastgoed. Aanleiding voor de onderzoeken waren het NHD artikel van zaterdag 20 juni 2020 “Rijk over de rug van de joden” over het onderzoek van historicus Schutz en journalistiek platform Pointer naar de onteigening van Joods vastgoed en daaropvolgende de raadsvragen van de VVD te Alkmaar (21 juni 2020). De gemeente Alkmaar liet hierop een verkennend onderzoek uitvoeren, naar aanleiding waarvan werd besloten om een onafhankelijk vervolgonderzoek te laten uitvoeren. De andere gemeenten uit het werkgebied besloten ook te participeren in het onderzoek, dat werd uitgevoerd door de Radboud Universiteit Nijmegen en werd begeleid door het Regionaal Archief. Een klankbordgroep waarin Joodse organisaties uit de regio zijn vertegenwoordigd heeft gedurende het onderzoek de resultaten van commentaar voorzien.

Foto: Regionaal Archief Alkmaar.

Conclusies

Uit het onderzoek blijkt dat er geen aanwijzingen zijn dat de gemeenten Alkmaar en Den Helder onteigend Joods vastgoed hebben gekocht van de Duitse bezetter. In Alkmaar heeft er rechtsherstel, dat via landelijke regels verliep, plaatsgevonden voor alle percelen die tijdens de oorlog van Joodse eigenaars werden onteigend door de bezetter. Dat gebeurde ook relatief snel. Bovendien werd er na de oorlog geen actief beleid gevoerd om achterstallige belastingen van Joodse huiseigenaren te innen. In Den Helder vond voor 37 van de 39 onteigende percelen rechtsherstel plaats – van de overige twee panden hebben de onderzoekers dit niet kunnen vaststellen. In tegenstelling tot Alkmaar werden er in Den Helder na de oorlog wel naheffingen opgelegd voor openstaande lokale ‘wegenbelastingen’, ook wel straatbelasting. Er zijn geen aanwijzingen dat die voor Joodse oorlogsslachtoffers werden kwijtgescholden.

Ook Bergen en de andere gemeenten kochten geen Joods onteigend onroerend goed aan. De enige uitzondering hierop is de gemeente Heiloo, die één keer als oorlogskoper optrad. In 1941 kocht die gemeente een perceel landbouwgrond met woning van een Joodse eigenaar. Het perceel werd niet onteigend, maar moest wel verplicht verkocht worden. Verder kocht ook de NSB-burgemeester van Bergen, Arie Eriks, op persoonlijke titel een woonhuis van een Joodse ontrechte inwoonster. Na de oorlog vond voor alle 22 percelen uit deze zeven gemeenten rechtsherstel plaats – meestal in 1946/1947, in een enkel geval pas in 1951. Ook hier werden bij de belastinginning geen uitzonderingen gemaakt voor Joodse teruggekeerden of nabestaanden, maar er zijn geen aanwijzingen dat zij naheffingen moesten betalen voor de periode dat zij afwezig waren.

Voor alle gemeenten geldt dat de uitvoerende gemeentelijke diensten actief meehielpen met het administreren van de wegvoering van de Joodse bevolking, het leeghalen van hun woningen en het tijdelijk verhuren van de panden voordat ze verkocht werden. Na de oorlog werd het Joods slachtofferschap nauwelijks onder de aandacht gebracht. De herinnering aan de Holocaust en het Joods slachtofferschap kwam pas in de jaren zestig op gang. Opvallend is dat Alkmaarse burgemeester Van Kinschot na de bevrijding wel eenmalig nadrukkelijk verwees naar de Joodse slachtoffers.

Foto: Regionaal Archief Alkmaar.

Reacties

Het Alkmaarse college reageert: “Voor ons ligt een indrukwekkend onderzoek dat eens te meer duidelijk maakt hoe schrijnend en pijnlijk deze periode in onze geschiedenis was voor de Joodse gemeenschap en de samenleving als geheel. Al jaren worden er onderzoeken gedaan en boeken geschreven om te proberen de slachtoffers van de bezetting en de Jodenvervolging een gezicht en een levensverhaal (terug) te geven en het onrecht tastbaar te maken. Dit onderzoek draagt daar ook aan bij.” Burgemeester Anja Schouten voegt daaraan toe: “Er is destijds op een kille manier omgegaan met mensen in nood. Daarom willen we ook bezinning op gang brengen over hoe we als gemeente nu om zouden gaan met mensen in nood, want dit mag nooit meer gebeuren. Daarnaast willen we verdere initiatieven voor documentatie en geschiedschrijving over deze periode blijven ondersteunen, om het verhaal van de Joodse Alkmaarders in beeld te brengen en houden.” De gemeente Bergen gaat zorgen dat het rapport breed gedeeld gaat worden, binnen de gemeente en bijvoorbeeld de Historische Vereniging Bergen.

Het college van Den Helder waardeert het werk en de betrokkenheid van de onderzoekers en klankbordgroepen en onderschrijft eveneens de uitkomsten: “Het rapport maakt helder dat velen in Den Helder onder de Tweede Wereldoorlog hebben geleden, zowel Joodse als niet-Joodse inwoners. Elke vorm van leed is te betreuren. Wel is het, met de kennis van nu, wrang om te lezen dat er destijds niet meer aandacht was voor het slachtofferschap van de Joodse bevolking. Het college bekijkt graag of, en zo ja hoe, het invulling aan de bevindingen kan geven. Het betrekken van relevante organisaties is daarbij een van de uitgangspunten.”

Foto: Regionaal Archief Alkmaar.

Online en op papier

De volledige rapporten zijn online te raadplegen via de onderstaande links:

De rapporten zijn ook op papier verkrijgbaar bij het Regionaal Archief, voor €7,50 per stuk. Als u het rapport thuisgestuurd wilt krijgen, kunt u het voor €9,00 (inclusief verzendkosten) bestellen via info@archiefalkmaar.nl of 072 850 8200.